Niezależne Forum Projektu Cheops

Istota przesÂłania Jezusa z Nazaretu

¯eby dobrze odpowiedzieÌ na podstawowe dla wierz¹cego czy poszukuj¹cego pytanie, czy i na ile spo³eczeùstwa pocz¹tku XXI wieku stosuj¹ siê do zasad ewangelicznych, trzeba najpierw odnaleŸÌ i zdefiniowaÌ istotê przes³ania Jezusa z Nazaretu. Ewangelie synoptyczne podkreœlaj¹ zgodnie, ¿e nauka Jezusa jest prawdziwa, pochodzi z nieba, poniewa¿ g³osi³ j¹ sam Bóg, który wcieli³ siê w cz³owieka i w³¹czy³ w bieg historii oraz ca³ej ewolucji œwiata. Dwa najwa¿niejsze przykazania, jakie przekaza³, s¹ niezmiernie proste, nie wymagaj¹ ¿adnych technik medytacyjnych, ani szczególnej ascezy: bêdziesz mi³owa³ Pana Boga twego, a bliŸniego swego jak siebie samego. To jest serce Ewangelii, potwierdzone ¿yciem Chrystusa, który naucza³ ludzi prawdy wiecznej i uzdrawia³ choroby, wczeœniej przebaczaj¹c winy. W³aœciwie mo¿na rzec, ¿e kto ¿yje mi³oœci¹, ¿yje Ewangeli¹. Jan od Krzy¿a napisa³, ¿e pod wieczór ¿ycia bêdziemy s¹dzeni z mi³oœci. Tylko tyle. Ale zarazem ta piêkna prawda jak¿e trudna bywa w praktyce codziennoœci, pocz¹wszy od ust¹pienia komuœ miejsca w tramwaju po wielkie czyny mi³osierdzia, pracê spo³eczn¹ czy jakieœ wolontariaty.

Najwiêkszym wrogiem mi³oœci wcale nie jest nienawiœÌ. Biblia podaje, ¿e trzeba byÌ gor¹cym lub zimnym. Najwiêkszym wrogiem mi³oœci jest letnioœÌ i oziêb³oœÌ egoizmu, który wystêpuje dziœ jako egocentryzm, zwykle mi³oœÌ w³asna, a¿ po g³êbokie zaburzenia narcystyczne, które stanowi¹ czêst¹ przypad³oœÌ np. artystów, ludzi s³awnych, osi¹gaj¹cych sukcesy.

Brak chĂŞci do zrobienia czegoÂś wiĂŞcej

Na rêkê wspó³czesnym kapitalistom, którzy ¿eruj¹ na trudnej sytuacji ekonomicznej œwiata, jest os³abienie solidarnoœci miêdzyludzkiej. Przejawia siê to w s³abiej dzia³aj¹cych zwi¹zkach zawodowych, które nie maj¹ ju¿ takiej si³y, jak w czasach "Solidarnoœci". Objawia siê to wzrostem zaabsorbowania swoim ¿yciem, przepychaniem siê ³okciami, czasem zupe³nie dos³ownie, czy brakiem chêci do zrobienia czegoœ wiêcej ni¿ siê od nas wymaga, a co wynika z umowy o pracê. Jak¿e rzadko dziœ spotkaÌ mo¿na ludzi bezinteresownych, którzy potrafi¹ i chc¹ zapomnieÌ choÌ na chwilê o sobie, swoim "ego", samorealizacji, samospe³nieniu, potrafi¹ wyjœÌ z siebie, popatrzeÌ na ludzi od ich strony, zmieniÌ perspektywê.

Podstawowym ustrojem gospodarczym w naszym kraju jest od czasu upadku socjalistycznej gospodarki nakazowo-rozdzielczej kapitalizm. Ju¿ 20 lat ¿yjemy w nowej rzeczywistoœci ekonomicznej. Nasz¹ nadziej¹ przed laty by³ dobrobyt, dostrzegany na Zachodzie i w Ameryce, tam, dok¹d wielu wyemigrowa³o za chlebem i lepszym ¿yciem. Niszcz¹c pomniki Lenina, mieliœmy wszyscy nadziejê na sprawiedliwoœÌ spo³eczn¹, zmniejszenie, a docelowo likwidacjê biedy, usuniêcie szarej strefy, walkê z patologiami i przestêpczoœci¹.

Natura nie lubi pró¿ni

Socjalizm byÂł znienawidzony jako ustrĂłj antyewangeliczny, oparty na zÂłudnej rĂłwnoÂści i materializmie dialektycznym jako nadbudowie ideologicznej, ktĂłry polegaÂł na postrzeganiu dziejĂłw jako ciÂągÂłem walki klas - wyzyskujÂącej i wyzyskiwanej. Od czasĂłw rewolucji francuskiej (1789) dokonywaÂła siĂŞ emancypacja klas niÂższych, potem kobiet, co jednak doprowadziÂło do okrutnych krzywd i zbrodni XX wieku - stulecia najbardziej okrutnego w caÂłej historii ostatnich 2000 lat.

S³usznie zatem socjalizm musia³ znikn¹Ì. Jako, ¿e natura nie lubi pró¿ni, w miejsce znienawidzonego totalitaryzmu, pojawi³ siê wolny rynek, oparty na kapitalistycznej wizji gospodarki. Gdzieœ w g³êbi duszy czuliœmy, ¿e kapitalizm przyniesie wszystkim szybko wzbogacenie, da szansê na dobr¹ pracê w prywatnych firmach, ¿e wszyscy bêd¹ zadowoleni. Tak siê nie sta³o. ByÌ mo¿e nadejdzie dzieù, kiedy kapitalizm uka¿e ludzkie oblicze. Do tej pory jednak coœ jest nie tak.

Powstaje tedy pytanie: czy kapitalizm, oparty na wolnym rynku, ktĂłrego "niewidzialna rĂŞka" reguluje wszystkie procesy produkcji, podaÂży i konsumpcji jest systemem sprawiedliwym? Czy odpowiada na apel Jezusa, ktĂłry prosiÂł, aby "ten, kto ma dwie suknie daÂł jednÂą temu, ktĂłry nie ma Âżadnej"?

Prawda o wspó³czesnym Zachodzie

Ekonomia to matematyka. JeÂśli zarabiam wiĂŞcej, to znaczy tyle, Âże ktoÂś inny zarobi mniej. JeÂśli pracujĂŞ na trzech etatach, ktoÂś - choĂŚby chciaÂł dorobiĂŚ – musi siĂŞ zadowoliĂŚ jednym etatem albo nie ma w ogĂłle pracy. Awans wi¹¿e siĂŞ ÂściÂśle z konkurencjÂą, ktĂłra w gorszym wydaniu, wÂłaÂściwym krajom nowo "nawrĂłconym" na kapitalizm, bywa zwyczajnÂą rywalizacjÂą bÂądÂź po prostu brutalnÂą walkÂą o byt.

CzÂłowieczeĂąstwo wyraÂżaĂŚ siĂŞ musi w dzieleniu siĂŞ: jeÂśli wykupiĂŞ 2 litry mleka, to byĂŚ moÂże dla kogoÂś nie wystarczy ani jeden lub bĂŞdzie musiaÂł wystarczyĂŚ mu jeden litr. JeÂśli dajĂŞ ÂłapĂłwki, osÂłabiam gospodarkĂŞ, poniewaÂż wtedy produkujĂŞ "pusty pieniÂądz", na pokrycie ktĂłrego wartoÂści ktoÂś bĂŞdzie musiaÂł pracowaĂŚ za darmo.

Ewangelia wskazuje, ¿e podstaw¹ ¿ycia jest mi³oœÌ, gotowa s³u¿yÌ, pomagaÌ, dzieliÌ siê, byÌ solidarnym w biedzie, wspieraÌ biednych, "których zawsze macie miêdzy sob¹". Skoro mam pracê, powinienem byÌ za ni¹ wdziêczny, bo ktoœ inny jej nie ma. Prawda o wspó³czesnym Zachodzie, do którego do³¹czamy, jest bolesna, ale konieczna.

Ktoœ obliczy³, ¿e grupa najbogatszych paùstw (G20) mog³aby bez problemu zaradziÌ g³odowi w Afryce i innych regionach œwiata. Marnowane s¹ olbrzymie iloœci jedzenia. Kiedyœ pracuj¹c w jednym z zagranicznych marketów w Krakowie, by³em œwiadkiem, ile dobrego jeszcze jedzenia (nawet owoce egzotyczne!) sz³o do zgniatarki i na œmietnik. To wo³a do nieba wielkim g³osem! Ile jedzenia zmarnowa³o siê w mojej rodzinie, bo przez brak poznania naszych gustów kulinarnych, kupowaliœmy jedzenie, którego nie jedliœmy i trzeba je by³o wyrzuciÌ! Martwimy siê o los zwierz¹t, które dokarmiamy i s³usznie, ale wokó³ s¹ niedo¿ywione dzieci, biedni emeryci, ¿yj¹cy w nêdzy renciœci, ludzie niepe³nosprawni, ludzie odrzuceni, byli wiêŸniowie zak³adów karnych bez pracy, sieroty i wdowy. Gdzie nasza wyobraŸnia mi³osierdzia?

Kapita³ to wartoœÌ skoùczona

Dawniej p³acono dziesiêcinê, która nie s³u¿y³a tylko ludziom Koœcio³a, lecz ca³emu spo³eczeùstwu, a wywodzi³a siê z regu³y starotestamentalnej, nakazuj¹cej oddaÌ Bogu dziesi¹t¹ czêœÌ p³odów czy dochodu. P³acimy podatki, które s¹ zarz¹dzane czasami lepiej, ale czasami po prostu fatalnie. Zamiast budowaÌ kolejny stadion, na którym bêd¹ lata³y butelki po piwie, czy¿ nie powinno siê wprowadziÌ drugiego œniadania w szko³ach, choÌby podstawowych? DofinansowaÌ rodziny wielodzietne, które s¹ dziœ wyœmiewane ("wpadli" to najs³absze z impertynencji), lecz bez których nie by³oby r¹k do pracy w przysz³oœci? Nie wolno œmiaÌ siê z wielodzietnoœci, poniewa¿ p³odnoœÌ i dzietnoœÌ s¹ b³ogos³awieùstwem, a relacje w takich rodzinach s¹ o wiele bogatsze ni¿ w rodzinach bez dzieci lub jednym dzieckiem. A bogate relacje kszta³tuj¹ potrzebne w spo³eczeùstwie umiejêtnoœci interpersonalne, poniewa¿ jest w takich rodzinach wiêcej rozmów, wiêcej emocji i wiêcej pozytywnych bodŸców.

Kapitalizm opiera siĂŞ na kapitale, czyli pieniÂądzu i finansach. Nieprzypadkowo sektor bankowoÂści i usÂług finansowych rozwija siĂŞ najszybciej poza informatykÂą. KapitaÂł to wartoœÌ skoĂączona, to znaczy, Âże nie moÂżna w nieskoĂączonoœÌ emitowaĂŚ ÂśrodkĂłw pÂłatniczych bez pokrycia. Dobrze znane jest to w socjalizmie, ktĂłry nie szanowaÂł wÂłasnoÂści prywatnej, przez co nikomu nie zaleÂżaÂło na jakoÂści produkcji, dlatego trzeba byÂło produkowaĂŚ bilety pÂłatnicze – banknoty i monety – bez wartoÂści nabywczej i siÂły pieniĂŞÂżnej. Efektem byÂły dÂługie kolejki do sklepĂłw z pustymi pó³kami i samonapĂŞdzajÂąca siĂŞ inflacja. Nie byÂło towaru – byÂły fikcyjne pieniÂądze.

DziÂś mamy do czynienia z drugÂą skrajnoÂściÂą: sklepy i markety, od spoÂżywczych poczÂąwszy przez AGD-RTV po sklepy luksusowe uginajÂą siĂŞ od ró¿norodnego w ofercie towaru i mnogoÂści dĂłbr materialnych, ale ludzie nie majÂą pieniĂŞdzy, bo wszystko droÂżeje. PodstawowÂą potrzebÂą ludzkÂą jest wyÂżywienie, schronienie i ubiĂłr. JeÂśli nie sÂą zaspokojone te trzy prymarne potrzeby, to – jeÂśli wierzyĂŚ psychologii – nie ma co mĂłwiĂŚ o potrzebach wyÂższych.

Widzimy, Âże kapitalizm wprowadza silny rozdziaÂł miĂŞdzy polaryzujÂące siĂŞ grupy posiadajÂące dobra materialne i coraz liczniejszÂą rzeszĂŞ ludzi, ktĂłrzy majÂą maÂło lub zgoÂła nic. BezdomnoœÌ, bezrobocie, patologie, alkoholizm to nieod³¹czne dzieci kapitalizmu w wydaniu prymitywnym, nie zwaÂżajÂącym na ekologiĂŞ, takÂże w szerszym rozumieniu – jako zwaÂżanie na otoczenie celu. Innymi sÂłowy, menedÂżer powinien zadbaĂŚ o to, by obrany przez firmĂŞ cel – najczĂŞÂściej maksymalny zysk przy minimalnej inwestycji siÂł i ÂśrodkĂłw – jest zgodny z interesami szerszego otoczenia. Obserwujemy egoistyczne i ekstensywne bogacenie siĂŞ niewielkich grupek i gwaÂłtownÂą pauperyzacjĂŞ caÂłych warstw spoÂłecznych, ktĂłre sÂą najpierw marginalizowane, a potem wykluczane z obrotu ekonomicznego.

OdwrĂłcona logika

Papierkiem lakmusowym jest teÂż sÂłuÂżba zdrowia. Bez zdrowia czÂłowiek nie ma szans na rozwĂłj i utrzymanie siebie oraz rodziny. Zdrowie kosztuje coraz wiĂŞcej. Ludzie zapadajÂą teraz juÂż masowo na choroby psychiatryczne, somatyczne, nowotworowe i psychosomatyczne, a paĂąstwo kaÂże pÂłaciĂŚ za coÂś, co powinno byĂŚ naturalne, bo nikt nie jest winny, Âże choruje, a z drugiej strony nikt nie moÂże powiedzieĂŚ: mam zdrowie, bo na to zasÂłuÂżyÂłem! Publiczna sÂłuÂżba zdrowia jest mitem. I nie chodzi tylko o wrĂŞczane ÂłapĂłwki, bo lekarze pracujÂąc po 400 godzin majÂą teÂż prawo do godziwej zapÂłaty. Chodzi o Âźle dystrybuowane Âśrodki, niewÂłaÂściwy rozdziaÂł pieniĂŞdzy, Âźle pojĂŞtÂą konukurencjĂŞ, brak celĂłw dÂługoterminowych oraz "jakoÂś – to – bĂŞdzie", czyli krĂłtkowzrocznoœÌ polityki zdrowotnej.

W efekcie wielu mogÂłoby wyzdrowieĂŚ, ale skazani sÂą na chorobĂŞ, za ktĂłrÂą idzie z reguÂły nĂŞdza. Inni zapadnÂą na chorobĂŞ, bo brakuje pieniĂŞdzy na edukacjĂŞ i profilaktykĂŞ. Chorzy stajÂą siĂŞ coraz bardziej chorzy, a zdrowi – jeszcze zdrowsi. Nie jest to ewangeliczny model Âżycia. Kapitalizm to wÂłaÂściwie hasÂło: dbaj najpierw o siebie, promuj siebie, realizuj siĂŞ, a potem ewentualnie inni. OdwrĂłcona logika ewangeliczna to karykatura nauki Jezusa, ktĂłry na pierwszym miejscu stawia zawsze "alter" – innego, a dopiero potem siebie. Gdy nie dajĂŞ komuÂś czegoÂś, dziaÂłam teÂż na szkodĂŞ wÂłasnÂą, bo przecieÂż mĂłgÂłbym otrzymaĂŚ wiĂŞcej niÂż myÂślĂŞ. KtoÂś nie obdarowany przeze mnie wie o tym i cierpi, bo nie moÂże mi siĂŞ on z kolei odwdziĂŞczyĂŚ.

Kapitalizm w obecnym wydaniu nie jest zgodny z EwangeliÂą. To wci¹¿ kapitalizm dziewiĂŞtnastowieczny, w ktĂłrym chodzi o maksymalne wykorzystanie, by nie rzec – wyzysk – ludzi pracy. Pracodawca ma interes w tym, Âżeby pracownik zrobiÂł jak najwiĂŞcej, a otrzymaÂł moÂżliwie jak najmniej. Jest to logika kapitalistyczna, ktĂłrÂą obserwujĂŞ w mojej firmie, gdzie ludzie nie otrzymujÂą umĂłw o pracĂŞ, tylko umowy zlecenia, w zwiÂązku z czym majÂą marne szanse na jakÂąkolwiek emeryturĂŞ, nie sÂą chronieni przed wypadkami czy chorobÂą lub inwalidztwem, nie majÂą gwarantowanego, pÂłatnego urlopu. Zdarza siĂŞ, Âże pracownik ma nastĂŞpujÂący dylemat: pracodawca pÂłaci mu co prawda wiĂŞcej, ale w umowie wpisuje tylko pó³ etatu, dziĂŞki czemu moÂże pÂłaciĂŚ mniejsze obowiÂązkowe skÂładki lub wpisuje caÂły etat, lecz wtedy pracownik otrzymuje na rĂŞkĂŞ mniej. JeÂśli w pierwszym wypadku pracownik nie otworzy sobie prywatnego funduszu emerytalnego, nie bĂŞdzie miaÂł z czego ÂżyĂŚ pod koniec Âżycia. NieuczciwoœÌ pracodawcy godzi w dÂługoterminowy interes pracownikĂłw, a takÂże powiĂŞksza i tak sporÂą szarÂą strefĂŞ, czyli osÂłabia gospodarkĂŞ paĂąstwa i de facto jego pozycjĂŞ ekonomicznÂą na rynku Âświatowym.

To tyle w najwiĂŞkszym skrĂłcie. DodaĂŚ trzeba jeszcze brak osÂłon socjalnych, pracĂŞ w nadgodzinach bez zwiĂŞkszonej stawki (czasem firma oddaje nadgodziny w formie wolnego), zÂłe warunki pracy, niebezpieczne warunki pracy, brak urlopu, przemĂŞczanie pracownikĂłw i fatalnÂą atmosferĂŞ w firmach, gdzie jeden drugiego traktuje jak wroga, a na pewno konkurenta. OsÂłabienie solidarnoÂści miĂŞdzy pracownikami jest na rĂŞkĂŞ zarzÂądom firm.

ZÂło jest krzykliwe i wyjÂątkowo noÂśne

Kultura. Jeœli o ni¹ chodzi, to tutaj jest jeszcze gorzej. G³ównym kana³em kultury wspó³czesnej nie s¹ ju¿ teatry, opery czy filharmonie, lecz media i to coraz bardziej multimedia elektroniczne. Reklamy oparte o apel do najbardziej pierwotnych instynktów ludzi, g³ównie z podtekstami erotycznymi, to standard. Twórcy reklam nie zadaj¹ sobie pytania, czy ich produkt nie zgorszy maluczkich, zreszt¹ nie tylko dzieci, czy ich nie rozbudzi przedwczeœnie. Liczy siê szokowanie, epatowanie seksem, prymitywne scenki rodzajowe a la Eden plus jakaœ ob³udna scenka rodzinna z erotyk¹ w tle. Gros reklam jest kierowanych do sektora singli. W wielu reklamach mamy singla lub singielkê w wielkim, nowoczeœnie urz¹dzonym mieszkaniu, gdzie delektuj¹ siê kaw¹ lub najnowszym telewizorem LCD. W sytuacji, gdy rodziny nie maj¹ mieszkaù, pokazywanie singla, który ¿yje sam na sporej przestrzeni jest nieetyczne. Zamiast promowaÌ pe³n¹, zdrow¹ rodzinê, mamy popieranie egoistycznego stylu ¿ycia, które nie mo¿e byÌ szczêœliwe.

Filmy stanowi¹ bardzo mocny przekaz werbalny i niewerbalny. Operuj¹ obrazem ruchomym, dŸwiêkiem, s³owem, gestem, dlatego mo¿na œmia³o rzec, ¿e film dobry to taki, który jest zgodny z nauk¹ Chrystusa. Czy obowi¹zkowe sceny "³ó¿kowe" w ka¿dym dziœ filmie s¹ zgodne z naukami ewangelicznymi? Przecie¿ nastrój, jaki siê wtedy wytwarza w przestrzeni publicznej, jak¹ jest kino, jest nieadekwatny do sytuacji. Nastrój podniecenia zgodny z sytuacj¹ mo¿e mieÌ miejsce jedynie w przestrzeni prywatnej - w domu i rodzinie. Innym wa¿nym sprawdzianem s¹ relacje. Je¿eli film pokazuje agresjê, przemoc i zbrodniê, to nale¿y zapytaÌ, o co chodzi re¿yserowi? Czy aby na pewno na œwiecie istnieje tylko przemoc? Z³o jest krzykliwe i wyj¹tkowo noœne, ale film powinien pokazywaÌ ca³oœÌ rzeczywistoœci, ró¿ne jej przejawy, a nie tylko jej mroczn¹ stronê.

Podobnie dzieje siê w literaturze, z tym, ¿e powoli zmniejsza siê oddzia³ywanie s³owa. Któ¿ dziœ po przeczytaniu "Wertera" pope³ni³by samobójstwo, jak to siê dzia³o w czasach Goethego? Zmniejszenie czytelnictwa ma zatem i dobr¹ stronê - ju¿ nie wierzymy we wszystko, co siê pisze. Problem w tym, ¿e omijamy te¿ zarazem wiele wartoœciowych ksi¹¿ek. Bo nie wszystkie kieruj¹ siê prymitywnymi ¿¹dzami, jak produkcje Dona Browna.

W nauce jest jeszcze gorzej. Nie jest zgodne z ewangeliÂą manipulowanie Âżyciem, klonowanie, wiĂŞkszoœÌ wynalazkĂłw genetycznych. Zabawa w StwĂłrcĂŞ skoĂączy siĂŞ bardzo Âźle. Nie wolno ingerowaĂŚ w proces powstawania Âżycia, bo proces ten sam siĂŞ reguluje i optymalizuje. Bioetyka ma do speÂłnienia waÂżnÂą rolĂŞ, z tym, Âże prawo wielu paĂąstw (zwÂłaszcza azjatyckich) bĂŞdzie sprzyjaĂŚ powstawaniu laboratoriĂłw, gdzie Âżycie traktowane jest jak pole do popisĂłw genetycznych. MĂłwienie o korzyÂściach medycznych to zasÂłona dymna - tak naprawdĂŞ chodzi o stworzenie nowego czÂłowieka, robota, ktĂłry bĂŞdzie idealny pod kaÂżdym wzglĂŞdem i bĂŞdzie mĂłgÂł generowaĂŚ wysokie zyski, pracujÂąc non-stop. Fukuyama w ksi¹¿ce "Koniec czÂłowieka" bardzo powaÂżnie obawia siĂŞ o przyszÂłoœÌ czÂłowieka, ktĂłrego aÂż dotÂąd cechowaÂła staÂła natura oraz wolna wola. Wyprodukowanie czÂłowieka Âłamie podstawowÂą cechĂŞ czÂłowieka – wolnÂą wolĂŞ oraz godzi w istnienie i staÂłoœÌ natury ludzkiej.

ZagroÂżone Âżycie wieczne ludzkoÂści

Przyk³ady mo¿na mno¿yÌ. W dziedzinie humanistyki panuje postmodernizm, który wyklucza takie pojêcia, jak prawda, sens, cel, wartoœÌ, zasady pierwsze, traktuj¹c je jak wytwór okreœlonej epoki. W gruncie rzeczy to zamaskowany come-back marksizmu w nowoczesnym wydaniu, pasuj¹cym lepiej do mentalnoœci ludzi obecnych.

Nie ma takiej dziedziny Âżycia dziÂś, ktĂłra nie przynosiÂłaby przykÂładĂłw anty-ewangelii i nie generowaÂłaby cywilizacji Âśmierci. Tak naprawdĂŞ na Âświecie trwa walka nie tyle dobra ze zÂłem, lecz raczej Âżycia i Âśmierci. Coraz wiĂŞcej przestĂŞpstw, mafijne ukÂłady, handel ludÂźmi i narkotykami, pedofilia, kÂłamstwa na porzÂądku dziennym. ZagroÂżone jest Âżycie wieczne ludzkoÂści, zagroÂżone jest juÂż nawet proste przetrwanie biologiczne. Wydaje siĂŞ, Âże ciemnoÂści kryjÂą ziemiĂŞ, lecz czasami jak wiemy mrok gĂŞstnieje przed Âświtem. MuszĂŞ ÂżyĂŚ tak, jakby ode mnie zaleÂżaÂło przetrwanie ludzkoÂści. DziÂś i codziennie stajemy juÂż tylko przed fundamentalnym wyborem. ÂŻycie czy ÂśmierĂŚ?

RafaÂł Sulikowski – absolwent polonistyki UJ, doktorant literatury wspó³czesnej z zakresu kwestii metafizycznych,