Dlaczego nie umiemy siĂŞ bawiĂŚ

[Rafaela]

 Dlaczego nie umiemy siĂŞ bawiĂŚ

Zabawa ma sens. Nawet wtedy, gdy juÂż nie jesteÂśmy dzieĂŚmi. DziĂŞki niej nabieramy dystansu. Odpoczywamy. ÂŚwiat nie wydaje siĂŞ taki straszny. ÂŚmiaĂŚ siĂŞ z siebie to pozbyĂŚ siĂŞ swoich kompleksĂłw. PrzestaĂąmy byĂŚ najwiĂŞkszymi smutasami Europy!

Sierpniowe popoÂłudnie. Deptak w KoÂłobrzegu. Przy deptaku scena. PrzyjechaÂły zespoÂły folklorystyczne z caÂłego Âświata. GĂŞsto od ludzi, w koĂącu wakacje. A kiedy zagraÂły dudy razem ze skrzypcami, nie mogÂłam siĂŞ powstrzymaĂŚ! Jak nie skoczĂŞ, jak nie ruszĂŞ w tany, aÂż mi sukienka fruwa! Za chwilĂŞ wraz ze mnÂą wywija moja cĂłrka. Ale… tylko my dwie taĂączymy pod scenÂą. Reszta stoi, jakby kije poÂłknĂŞÂła. PatrzÂą tylko, nieÂśmiaÂło przytupujÂą nogami. Nie majÂą odwagi. W tÂłumie zgorszony gÂłos: „Niech one juÂż nie taĂączÂą, robiÂą konkurencjĂŞ tym na scenie!”.
No bo jak to? Tak po prostu taĂączyĂŚ? wygÂłupiaĂŚ siĂŞ?! MyÂślimy: jesteÂśmy doroÂśli, zachowajmy powagĂŞ. A przecieÂż czÂłowiek jest istotÂą skÂłonnÂą do zabawy. Holenderski badacz kultury, Johan Huizinga, ukuÂł okreÂślenie homo ludens (czÂłowiek bawiÂący siĂŞ) i postawiÂł tezĂŞ, Âże to wÂłaÂśnie zabawa jest ÂźrĂłdÂłem kultury. MoÂżna siĂŞ z tym zgadzaĂŚ lub nie ale pewne jest, Âże to dziĂŞki nieskrĂŞpowanej radoÂści zabawy pozbywamy siĂŞ stresĂłw, oczyszczamy psychikĂŞ, ciaÂło. A nastĂŞpnego dnia ze „Âświe¿¹ gÂłowÂą” wracamy do codziennych obowiÂązkĂłw.
Dzieci bawiÂą siĂŞ instynktownie. I wcale nie potrzebujÂą do tego drogich gadÂżetĂłw. Taniec, ruch, przepychanki sprawiajÂą, Âże czujÂą siĂŞ szczĂŞÂśliwe. Nasze wewnĂŞtrzne dziecko teÂż do tego tĂŞskni. Zadbajmy o nie. I nie przejmujmy siĂŞ, Âże inni uznajÂą nas za niepowaÂżnych dziwakĂłw.
PamiĂŞtacie film „Buena Vista Social Club”? I jednÂą z jego pierwszych scen, w ktĂłrej na chodniku ktoÂś ustawia magnetofon? Rytm salsy porywa kaÂżdego, kto akurat przechodzi. TaĂączÂą mÂłodzi, i starzy – jak kto umie. Nikt siĂŞ nie wstydzi, nikt nie rozglÂąda na boki z zaÂżenowaniem. Dlaczego my tak nie umiemy?

Jak tu taĂączyĂŚ, gdy ojczyzna umiera?
W Ko³obrzegu, pod scen¹ ustawion¹ przy pla¿y, œmiejê siê w duchu. Bo to nie koncert rocznicowy z okazji wyzwolenia, ale impreza wakacyjna. Wstyd przed oœmieszeniem, strach, przed ocen¹, a tak¿e brak tradycji zabaw ulicznych wi¹¿e nam rêce i nogi. No i przede wszystkim g³owê, bo to w niej rodzi siê przyzwolenie na spontaniczn¹ radoœÌ.
– Nie ma siĂŞ temu co dziwiĂŚ. Klimat i ciĂŞÂżka historia nie daÂły nam szansy na hulanki – ocenia dr antropologii Zuzanna GrĂŞbecka. – Bo jak moÂżna puszczaĂŚ siĂŞ w tany, kiedy ojczyzna pod zaborami, rozbiorami, okupacjÂą… To przecieÂż niestosowne i niemoralne. Ci ktĂłrzy siĂŞ wtedy bawili, byli osÂądzani jak zdrajcy... Jak siĂŞgniemy pamiĂŞciÂą wstecz, do tradycji szlacheckiej, to przed oczami stanie dwĂłch szlachcicĂłw: ten powaÂżny, co to myÂśli wy³¹cznie o ojczyÂźnie, i drugi, w typie Kmicica, hulaka i lekkoduch. W przeÂłomowym momencie Âżycia ten drugi teÂż otrzeÂźwieje i biesiady zejdÂą na dalszy plan. Trzeba bĂŞdzie ratowaĂŚ przede wszystkim ojczyznĂŞ. Szlachcianka? Tylko powaÂżna, skupiona na rodzinie i ojczyÂźnie. Matka Polka zataĂączy najwyÂżej na wÂłasnym Âślubie. A kiedy juÂż Polska odzyskaÂła niepodlegÂłoœÌ i znĂłw moÂżna siĂŞ byÂło bawiĂŚ, okazaÂło siĂŞ, Âże nie mamy takiego obyczaju. I Âże nie jest wcale Âłatwo nauczyĂŚ siĂŞ tego na powrĂłt, Âże lĂŞk przed tym, jak zostaniemy ocenieni, skutecznie paraliÂżuje takie zrywy, nawet kiedy nogi same rwÂą siĂŞ do taĂąca.
– Polacy to narĂłd doœÌ nieufny – ocenia dr psychologii Tomasz Srebnicki. – TĂŞ cechĂŞ moÂżna Âłatwo wytÂłumaczyĂŚ: czĂŞsto musieliÂśmy trzymaĂŚ jĂŞzyk za zĂŞbami, bo zdrada mogÂła kosztowaĂŚ nas Âżycie. Historia nauczyÂła spoÂłeczeĂąstwo nieufnej ostroÂżnoÂści, a to siĂŞ przeÂłoÂżyÂło na dystans do zabawy. ZwÂłaszcza do takiej szalonej, typu brazylijskiego, na ulicy, z masÂą obcych ludzi.
– I choĂŚ w okresie miĂŞdzywojennym umacniaÂła siĂŞ tradycja podmiejskich zabaw robotniczych, to nie miejmy zÂłudzeĂą: tam siĂŞ bawiÂł pó³œwiatek – mĂłwi Zuzanna GrĂŞbecka. – Setka i ÂśledÂź na zagryzkĂŞ. Jednak zabawy byÂły teÂż rodzinne. W Warszawie, na bielaĂąskich karuzelach krĂŞciÂły siĂŞ dzieciaki klasy robotniczej. Kawalerowie trenowali oko, strÂącajÂąc pannom, strzaÂłem z kabekaesu, sztuczne kwiaty, a moÂże nawet i misia. Polska, mimo Âże robotnicza, obfitowaÂła w festyny, jarmarki. Ale inteligencja miaÂła do tego stosunek pogardliwy: tak siĂŞ bawi tylko plebs.

Dolce vita na Mariensztacie i bal na Gnojnej
Po wojnie huczne zabawy teÂż nie byÂły dobrze widziane. KojarzyÂły siĂŞ z pró¿niactwem arystokracji i zgniÂłym amerykaĂąskim imperializmem. A nowy system ceniÂł g³ównie przodownictwo pracy w stylu „300 procent normy”. A po wykonaniu takiej normy ktoÂś mĂłgÂłby mieĂŚ si³ê na zabawĂŞ? Co prawda, od czasu do czasu, ponadludzkim wysilkiem dzielna przodownica w postaci Lidii KorsakĂłwnej w ramionach Tadeusza Szmidta wirowaÂła beztrosko po Mariensztacie. Zegar wybijaÂł pó³noc, bzy pachniaÂły. „PrzygodĂŞ na Mariensztacie” obejrzaÂły z zapartym tchem miliony osĂłb. Takie polskie „Dolce Vita”. Bo nawet fontanna w tle byÂła, a gdyby nie obyczajowy, komunistyczny ostracyzm, KorsakĂłwna pewnie by i buty zdjĂŞÂła, stopy zamoczyÂła.
MoÂże to wÂłaÂśnie wtedy zaczĂŞto ustawiaĂŚ drewniane podesty na rynkach, Âżeby sobie ludzie pracy, po robocie, mogli potaĂączyĂŚ walczyka? Byle nie jakiÂś imperialistyczny jazz – to byÂło zabronione, a nawet karane wiĂŞzieniem!!!
ZdarzaÂły siĂŞ i potaĂącĂłwki na podwĂłrkach, w bramach. A gdy impreza siĂŞ ciĂŞÂżko rozkrĂŞcaÂła, Gienek skakaÂł za rĂłg, do Ambroziakowej, ktĂłra niby to usÂługi krawieckie miaÂła, ale tak naprawdĂŞ to melinĂŞ tam prowadziÂła.
Po wĂłdce trochĂŞ siĂŞ rozluÂźniamy, ale nadal wolimy najprostsze rytmy. W zakopiaĂąskiej restauracji „Europejska” do dziÂś grasuje legendarny pan Rysio. PublicznoœÌ wariuje, kiedy on Âśpiewa „Parostatek” albo „My Cyganie”.
– Zwykle jak puszczÂą gdzieÂś muzykĂŞ tanecznÂą, AbbĂŞ, Boney M albo nawet disco polo, to zawsze znajdÂą siĂŞ malkontenci, ktĂłrzy powiedzÂą, Âże to takie plebejskie i obciachowe – zauwaÂża Zuzanna GrĂŞbecka – bo my przecieÂż mamy aspiracje do kultury wyÂższej. Prawdziwa rozrywka to opera. Ewentualnie jazz. TaĂączyĂŚ? Nie wypada! A gdyby miejsce, gdzie teraz siedzimy (CeprĂłwka na warszawskim Krakowskim PrzedmieÂściu), przenieœÌ choĂŚby do Kijowa i ktoÂś by zagraÂł parĂŞ taktĂłw na harmonii, to zaraz by siĂŞ znalazÂły ze dwie, trzy pary, ktĂłre by sobie potaĂączyÂły. U nas? NiemoÂżliwe.

Bawmy siĂŞ jak dzieci, nie bĂłjmy siĂŞ bliskoÂści!!!
W Rosji, na BiaÂłorusi, na Ukrainie, w Chorwacji wystarczy jeden grajek w przejÂściu podziemnym, Âżeby je zakorkowaĂŚ wirujÂącymi parami. MoÂże byÂłoby tak i u nas, gdybyÂśmy, jak oni, nie wstydzili siĂŞ tradycji plebejskich, a „mieli pretensje” do szlacheckich? Mistrzami zabawy sÂą wszelkiej maÂści poÂłudniowcy, od HiszpanĂłw poczynajÂąc, przez WÂłochĂłw i FrancuzĂłw, skoĂączywszy na Brazylijczykach. Oni majÂą to we krwi, zawsze wiedzÂą, co robiĂŚ, Âżeby Âżycie byÂło zabawÂą. Jednym wystarczy pretekst w postaci ÂświĂŞta pomidorĂłw, Âżeby siĂŞ nie tylko nimi obrzucaĂŚ, ale wrĂŞcz siĂŞ w nich taplaĂŚ. Francuzi ÂświĂŞto wina przeciÂągajÂą w regularne trzydniĂłwki. Ale co ciekawe, nikt nie jest pijany. Oni majÂą sÂłoĂące! – moÂżna by ich oskarÂżyĂŚ. Fakt, majÂą. CiÂągle. Niech tylko otworzÂą oczy, a ono juÂż grzeje. Nie muszÂą odwoÂływaĂŚ imprez plenerowych. W czasie lunchu wygrzewajÂą siĂŞ w kawiarniach. Tak. MoÂżna by tĂŞ chĂŞĂŚ i umiejĂŞtnoœÌ bawienia siĂŞ tÂłumaczyĂŚ obecnoÂściÂą energetyzujÂącego sÂłoĂąca… Tylko dlaczego Skandynawowie, ktĂłrzy opalaĂŚ siĂŞ mogÂą rzadko, choĂŚ na co dzieĂą doœÌ chÂłodni w kontaktach, bawiĂŚ siĂŞ potrafiÂą? Jak dzieci: w szukanie skarbĂłw, lepienie ÂśnieÂżnych figur?
– Gdy trafiÂłam do miejscowoÂści Kirkenes, tuÂż przy Kole Podbiegunowym, Âśnieg leÂżaÂł aÂż do maja – opowiada Ewa Hogren, polska malarka ze szwedzkim paszportem. – Ale nikt siĂŞ tym nie przejmowaÂł. ÂŻycie jak w bajce. Na sankach do sklepu, wieczorem czytanie opowieÂści o elfach.
MoÂże wÂłaÂśnie ta bajkowoœÌ, nasycanie niesamowitymi historiami od dziecka pozwala Szwedom, Norwegom, DuĂączykom do koĂąca tego dziecka nie zgubiĂŚ? ChoĂŚ naukowcy nie chcÂą gÂłoÂśno mĂłwiĂŚ o temperamencie narodĂłw, to badania przeprowadzone w tej dziedzinie sÂą jasne: niektĂłre nacje majÂą wiĂŞkszÂą tolerancjĂŞ na… bliskoœÌ. To znaczy, Âże do swojej przestrzeni osobistej wpuszczajÂą bez problemu nawet obce osoby. Ciasno stÂłoczeni mogÂą siedzieĂŚ i Rosjanie, i WÂłosi, i mieszkaĂący Ameryki PoÂłudniowej. A Anglicy, Niemcy, Polacy – juÂż nie.
– Pilnujemy granic. Bardzo nie lubimy, gdy ktoÂś je przekracza – komentuje Tomasz Srebnicki. – JeÂśli zabawa, to tylko taka, ktĂłrej scenariusz dobrze znamy. Gdy on siĂŞ nagle zmienia, czujemy niepokĂłj. Tolerancja na niestandardowoœÌ, czyli choĂŚby takie hoÂłubce pod scenÂą, bĂŞdzie siĂŞ rodziĂŚ powoli.
Na szczĂŞÂście wymyÂślono grille. To wÂłaÂśnie wspĂłlne grillowanie, hit letnich weekendĂłw ostatnich kilku lat, integruje i rozbudza chĂŞĂŚ zabawy. Skoro nie mamy ÂświĂŞta wina, trudno. Zacznijmy od karkĂłwki, potem siĂŞ rozkrĂŞci. PrzyjdÂą inne pomysÂły. Jak choĂŚby skakanie „w gumĂŞ” czy gra w kapsle na chodniku. TakÂą imprezĂŞ zafundowaÂła ostatnio swoim mieszkaĂącom warszawska spó³dzielnia mieszkaniowa „Feniks”. Ci co tam byli, dyskretnie pokupowali sobie gumy i ĂŚwiczÂą w domu, z dzieĂŚmi, bo sobie przypomnieli, jaka to fajna zabawa. Pewnie. Zamknijmy na chwilĂŞ oczy, zapomnijmy o powstaniach i rzuĂŚmy szkieÂłko do gry w klasy. Zobaczymy, co siĂŞ wydarzy!

Jak siĂŞ bawiÂą...


...w Hiszpanii?
JeÂśli lubimy pomidory i marzymy o tym, Âżeby siĂŞ nimi obrzucaĂŚ, jedÂźmy do Buñol w Hiszpanii. Tam na Plaza del Pueblo przez rĂłwne dwie godziny moÂżemy okÂładaĂŚ siĂŞ 150 tysiÂącami pomidorĂłw i nikt nie powie zÂłego sÂłowa. Przeciwnie! Wszyscy bĂŞdÂą zachwyceni. Ten festiwal pomidorĂłw robi siĂŞ coraz popularniejszy. Obchodzony jest w ostatniÂą ÂśrodĂŞ sierpnia. Jeszcze zd¹¿ymy zarezerwowaĂŚ tani lot.


...w Brazylii?
Wiadomo, na ulicy! CaÂłe piĂŞĂŚ dni i nocy. PoczÂątek w ostatni piÂątek przed ÂśrodÂą popielcowÂą, koniec wieĂączy posypanie gÂłowy popioÂłem. W Rio de Janeiro, ktĂłre jest manifestem taĂąca, seksu i mÂłodoÂści, od rana do wieczora myÂśli siĂŞ o strojach na ulicznÂą paradĂŞ. Biedacy caÂły rok odkÂładajÂą pieniÂądze na superkostium. Bo im bogatszy i bardziej wyuzdany, tym lepiej. Do Rio przyjeÂżdÂża wtedy ponad 100 tysiĂŞcy turystĂłw, a zabawa trwa i trwa.


...w Anglii?
Londyùczycy pozazdroœcili Brazylijczykom i zrobili sobie w³asny festiwal. W sercu Londynu, na Notting Hill. Inicjatorami byli Afrykaùczycy, emigranci z Trynidadu. Chcieli zjednoczyÌ, dziêki zabawie i czarnych, i bia³ych. Teraz festiwal œci¹ga 1,5 mln ¿¹dnych atrakcji turystów. Parada, sztuczne ognie i jarmark odbywaj¹ siê zawsze w ostatni weekend sierpnia.

Sonia Ross    Wrozka
FOT. ONS, Forum, J. Baranowski/PAP, PAP