Odp: Egipskie Legendy

[Rafaela]

Wybrani bogowie

Ammit (Ammut) – potwĂłr zwany „poÂżeraczem zmarÂłych”, przedstawiany z gÂłowÂą krokodyla, ciaÂłem hipopotama i nogami lwa.

Amon – egipski „krĂłl bogĂłw”, poczÂątkowo uzyskaÂł istotnÂą pozycjĂŞ jako krĂłl Teb w GĂłrnym Egipcie, gdzie oddawano mu czeœÌ jako bogu urodzaju. Jego ranga stale rosÂła, bowiem byÂł on gwarantem wspaniaÂłoÂści i potĂŞgi wÂładzy faraonĂłw. Amona czĂŞsto przedstawiano w ceremonialnej koronie z dwoma pionowymi piĂłropuszami, a niekiedy takÂże z gÂłowÂą barana. Jeszcze przed dojÂściem do wÂładzy XVIII dynastii w poÂłowie drugiego tysiÂąclecia przed Chrystusem. Amon, utoÂżsamiany z bogiem-sÂłoĂącem, jako AMON-RE staÂł siĂŞ najwyÂższym bogiem Egiptu. Nadal sprawowany byÂł jednak takÂże odrĂŞbny kult boga RE. Faraonowie Totmes III i Amenhotep III nazywali siebie „synami Amona” i widzieli w nim sprawcĂŞ swoich zwyciĂŞstw nad wrogami. Za panowania Echnatona, syna Amenhotepa III, kult Amona zostaÂł zakazany, bowiem nowy wÂładca ogÂłosiÂł ATONA najwyÂższym bogiem. Jednak w 1333 roku przed Chrystusem, kolejny faraon przywrĂłciÂł kult Amona, przybierajÂąc imiĂŞ Tutanchamona, „ÂŻyjÂący Wizerunek Amona”. Z czasem kult Amona rozprzestrzeniÂł siĂŞ takÂże poza granicami Egiptu, w Etiopii i Libii. Ma³¿onkÂą Amona byÂła MUT, a ich syn nazywaÂł siĂŞ CHONSU.

Anubis – we wczesnym okresie uchodziÂł za czwartego syna egipskiego boga-sÂłoĂące RE, jednak w póŸniejszych czasach byÂł uwaÂżany za syna boga wegetacji OZYRYSA i NEFTYDY, siostry IZYDY. TuÂż po przyjÂściu na Âświat Anubisa Neftyda ukryÂła go w bagnach delty Nilu, chcÂąc go ochroniĂŚ przed swoim ma³¿onkiem SETEM. Malca znalazÂła bogini matka Izyda, ktĂłra wychowaÂła go. Kiedy Ozyrys opuÂściÂł Egipt, by szerzyĂŚ nauki po Âświecie, Anubis towarzyszyÂł mu w jego podró¿ach. PóŸniej, gdy Ozyrys zostaÂł zabity przez Seta, Anubis zaj¹³ siĂŞ pochĂłwkiem; zawin¹³ ciaÂło Ozyrysa w p³ótna, tworzÂąc w ten sposĂłb pierwszÂą mumiĂŞ. Dlatego teÂż uchodziÂł za twĂłrcĂŞ rytua³ów pogrzebowych i zwracano siĂŞ do niego jako „Pana ZwojĂłw Mumii”. BĂłg ten uczestniczyÂł takÂże w sÂądzie nad duszÂą zmarÂłego i prowadziÂł sprawiedliwych zmarÂłych przed tron Ozyrysa. Anubisa przedstawiano pod postaciÂą szakala lub jako mĂŞÂżczyznĂŞ z gÂłowÂą szakala.

Anukis – Âżona CHNUMA, matka SATIS.

Apep (Apop) – odwieczny, kosmiczny wrĂłg RE, najwyÂższego boga panteonu egipskiego. Straszliwy w¹¿

Apep symbolizowaÂł chaos i zniszczenie. KaÂżdego dnia, gdy bĂłg-sÂłoĂące Re przemierzaÂł nieboskÂłon na swym statku, Apep atakowaÂł statek boga. Wierzono teÂż, Âże w czasie caÂłkowitego zaĂŚmienia poÂłykaÂł go w caÂłoÂści. Mimo swej okrutnej siÂły Apep nigdy nie odniĂłsÂł ostatecznego zwyciĂŞstwa nad bogiem-sÂłoĂące. JednoczeÂśnie sam takÂże nigdy nie zostaÂł ostatecznie i caÂłkowicie pokonany, chociaÂż wierzono, Âże czerwone niebo o zmierzchu jest Âświadectwem zwyciĂŞstwa sÂłoĂąca nad wĂŞÂżem. WedÂług pewnego mitu Apep zostaÂł zrodzony, gdy NEITH, „Wielka Matka”, bogini ³¹czona z wojnÂą i polowaniem, splunĂŞÂła w otchÂłaĂą NUN, pierwotnego chaosu wĂłd. W czasach póŸniejszych Apepa utoÂżsamiano z SETEM. Bardzo czĂŞsto jest teÂż nazywany greckim imieniem APOPIS.

Apis (Hapi) – najbardziej znane spoÂśrĂłd egipskich ÂświĂŞtych zwierzÂąt. Oddawano mu czeœÌ w Memfis, a jego sanktuarium znajdowaÂło siĂŞ naprzeciwko ÂświÂątyni wielkiego boga stwĂłrcy PTAHA. Wierzono, Âże czarny byk Apis jest kolejnym wcieleniem lub „Wspania³¹ DuszÂą” Ptaha, ktĂłry, jak powiadano, przyjÂąwszy postaĂŚ ognia zapÂłodniÂł dziewiczÂą ja³ówkĂŞ i narodziÂł siĂŞ z niej ponownie jako czarny byk. KaÂżdego dnia Apisa wypuszczano na dziedziniec przylegÂły do jego ÂświÂątyni, a kapÂłani przepowiadali przyszÂłoœÌ z jego ruchĂłw i zachowaĂą. Zwykle kolejne byki doÂżywaÂły sĂŞdziwego wieku, ale gdy osiÂągaÂły 25 lat, topiono je w zbiorniku z wodÂą. Dwukrotnie byki byÂły zabijane przez PersĂłw. KapÂłani Ptaha potrafili rozpoznaĂŚ nowego ÂświĂŞtego byka na podstawie znakĂłw na jego ciele, w tym biaÂłego trĂłjkÂąta na czole i sierpa ksiĂŞÂżyca na prawym boku. O wielkiej czci, ktĂłrÂą otaczano te zwierzĂŞta, Âświadczy fakt, Âże ich zmumifikowane ciaÂła grzebano w ogromnych podziemnych komorach grobowych z zachowaniem uroczystego ceremoniaÂłu.

Aton – egipski bĂłg tarczy sÂłonecznej, ktĂłry zyskaÂł na znaczeniu w czternastym wieku przed Chrystusem, za panowania Amenhotepa IV, faraona z XVIII dynastii. Uznano wĂłwczas, Âże jest on toÂżsamy z bogiem-sÂłoĂące RE. Amenhotep IV wznosiÂł Atonowi ÂświÂątynie w pobliÂżu sanktuariĂłw najwyÂższego boga AMONA i ku oburzeniu kleru Amona obsypywaÂł je darami. Po czterech latach panowania faraon ogÂłosiÂł, Âże kult Atona jest oficjalnÂą religiÂą paĂąstwa i Âże tego boga naleÂży czciĂŚ jako jedynego stwĂłrcĂŞ rodzaju ludzkiego. Kult innych bogĂłw, a zwÂłaszcza Amona, zostaÂł zakazany. W ramach polityki upowszechnienia nowej religii w caÂłym paĂąstwie ÂświÂątynie Amona zamkniĂŞto, a jego przedstawienia zatarto. Faraon zmieniÂł swoje dotychczasowe imiĂŞ Amenhotep, ktĂłry znaczyÂło „Amon jest zadowolony”, na Echnaton, „ChwaÂła Atona” lub „On, ktĂłry jest oddany Atonowi”, i przeniĂłsÂł swÂą stolicĂŞ z Teb do miasta, ktĂłre dzisiaj jest znane jako el-Amarna, zbudo-wanego specjalnie dla chwaÂły Atona. Aton zawsze jest przedstawiany jako ogromny czerwony dysk sÂłoneczny, z ktĂłrego wychodzÂą promienie ÂświatÂła. Wierzono, Âże promienie zakoĂączone dÂłoĂąmi przekazujÂą piĂŞkno Atona wÂładcy. Po Âśmierci Echnatona przywrĂłcono kult Amona i innych bogĂłw, zaÂś promienie Atona zniszczono, by jego piĂŞkno nie docieraÂło juÂż do Echnatona.

Atum – bĂłg stwĂłrca, najstarszy z heliopolitaĂąskiej Wielkiej DziewiÂątki, ktĂłrego imiĂŞ znaczyÂło „CaÂłkowity”, „Kompletny”. ByÂł jednoÂściÂą z ktĂłrej wywodziÂła siĂŞ wieloœÌ. Wedle KsiĂŞgi UmarÂłych przeÂżyje on takÂże koniec Âświata, bĂŞdÂąc poczÂątkiem i koĂącem wszechrzeczy. Od czasĂłw zredagowania TekstĂłw Piramid zostaÂł zidentyfikowany z RE, staÂł siĂŞ uosobieniem sÂłoĂąca zachodzÂącego. OdgrywaÂł ogromnÂą rolĂŞ w wierzeniach w Âżycie pozagrobowe w okresie Starego PaĂąstwa – jeden z paragrafĂłw TekstĂłw Piramid stwierdza, Âże ATUM-RE nie oddaÂł zmarÂłego krĂłla OZYRYSOWI. Mimo, Âże w czasach póŸniejszych solarnÂą koncepcjĂŞ tego bĂłstwa kwestionowaÂły konkurencyjne wierzenia, jeszcze w Okresie PóŸnym Atum miaÂł wÂłasnÂą ÂświÂątyniĂŞ w Helio-polis. W ÂświÂątyniach z czasĂłw Nowego PaĂąstwa w przedstawieniach Boskich Narodzin KrĂłla wizerunek Atuma jest umieszczany w Radzie BogĂłw. Ukazywany jest takÂże pod drzewem Iszad, na ktĂłrym bogini SESZAT i THOT zapisywali na liÂściach wydarzenia historyczne. Wzmianka o zrabowaniu brody Atuma w dniu buntu, wystĂŞpujÂąca w Tekstach SarkofagĂłw, wi¹¿e siĂŞ z mitycznym krĂłlestwem Atuma. W sztuce wystĂŞpuje jako mĂŞÂżczyzna w podwĂłjnej koronie Egiptu na gÂłowie, czasem jednak przedstawiano go w postaci wĂŞÂża, skarabeusza, maÂłpy lub ichneumona.

Ba i Ka – w wierzeniach staroÂżytnych Egipcjan elementy duszy lub pierwiastka Âżycia uwalniany z ciaÂła po Âśmierci czÂłowieka. Ba unosiÂło siĂŞ ponad zmarÂłych i wystĂŞpuje zwykle w ikonografii pod postaciÂą ptaka z ludzkÂą gÂłowÂą. O Ka powiadano, Âże objawia siĂŞ zmarÂłemu jako niebieski feniks. PowracaÂło ono do grobu, gdzie zjadaÂło poÂżywienie pozostawione przez krewnych i kapÂłanĂłw. Przekonanie to byÂło tak silnie zakorze-nione, Âże na Âścianach grobowcĂłw zapisywano czasami menu takich posiÂłkĂłw.

Bastet – lokalna bogini z miasta Bubastis, „Domu Bastet”, stolicy jednego z nomĂłw Dolnego Egiptu. UchodziÂła za cĂłrkĂŞ boga-sÂłoĂące RE, chociaÂż czasami nazywano jÂą takÂże jego siostrÂą i ma³¿onkÂą. PóŸniej zostaÂła ÂżonÂą boga stwĂłrcy PTAHA. W niektĂłrych wersjach mitu to nie NEFTYDA, ale Bastet byÂła matkÂą Anubisa, boga z gÂłowÂą szakala. Pierwotnie Bastet, bogini-lwica, symbolizowaÂła zarĂłwno gorÂąco pochodzÂące od sÂłoĂąca, jak i potĂŞgĂŞ spojrzenia boga Re. Mniej wiĂŞcej od 1000 roku przed Chrystusem zaczĂŞto jÂą przedstawiaĂŚ jako kocicĂŞ lub kobietĂŞ z gÂłowÂą kota. Niemniej jednak w niektĂłrych mitach zachowaÂła ona aspekt zbliÂżony do SACHMET, lwiogÂłowej bogini. Bastet byÂła zwykle boginiÂą czyniÂącÂą dobro, chroniÂąc ludzkoœÌ przed chorobami i zÂłymi duchami. Co waÂżniejsze, byÂła boginiÂą pÂłodnoÂści i miÂłoÂści, lubiÂła muzykĂŞ i taniec. W czwartym wieku przed Chrystusem odbywaÂły siĂŞ w jej ÂświÂątyni w Bubastis uroczystoÂści religijne, ktĂłrych celem byÂło zapewnienie urodzajnoÂści w kraju. Kotom oddawano czeœÌ jako ÂświĂŞtym zwierzĂŞtom Bastet, a ich zmumifikowane ciaÂła grzebano na terenie jej sanktuariĂłw.

Bes – bĂłstwo domowego ducha ochronnego cieszÂącego siĂŞ popularnoÂściÂą g³ównie wÂśrĂłd prostego ludu. Bes bowiem reprezentowaÂł szereg Âżyczliwych, gnomopodobnych istot. ChroniÂły one osobiste sfery kaÂżdego czÂłowieka i odpĂŞdzaÂły od niego zÂłe duchy. UbiĂłr Besa skÂładaÂł siĂŞ najczĂŞÂściej z noszonej na grzbiecie skĂłry lwa lub pantery. Duch ten czĂŞsto nosiÂł na sobie takÂże przeró¿ne przedmioty, ktĂłre miaÂły zwiÂązek z kaÂżdym z wykonywanych przez niego zadaĂą. NoÂże sÂłuÂżyÂły ochronie przed demonami i niebezpiecznymi zwierzĂŞtami, zaÂś instrumenty muzyczne miaÂły swoim dÂźwiĂŞkiem cieszyĂŚ i przychylnie nastrajaĂŚ bĂłstwa, jednoczeÂśnie odpĂŞdzajÂąc zÂłe duchy. Pierwotnie te karÂłowate istoty odpowiedzialne byÂły za czas narodzin i miaÂły chroniĂŚ domostwa przed drapieÂżnikami. PóŸniej pole ich dziaÂłania rozciÂągniĂŞto na wiele przedmiotĂłw domowych. W ten sposĂłb wizerunki ducha Besa znalazÂły siĂŞ na zag³ówkach jako ochrona podczas snu oraz na lustrach i kosmetykach, aby chroniĂŚ przed zÂłymi czarami i urokami. UwidaczniaÂła siĂŞ w ten sposĂłb ich przynaleÂżnoœÌ do Âświty bogini HATHOR, ktĂłra odpowiadaÂła m.in. za kobiece piĂŞkno.

Chepra – bĂłstwo popychajÂące tarczĂŞ sÂłonecznÂą.

Chnum – egipski bĂłg stwĂłrca, ktĂłry miaÂł uformowaĂŚ Âświat na kole garn-carskim. Jego imiĂŞ znaczy „Formierz”. CzĂŞsto byÂł przedstawiany jako czÂłowiek z gÂłowÂą barana, siedzÂący przy kole garncarskim, na ktĂłrym stoi ulepiona przez niego istota. Chnum ulepiÂł z gliny zarĂłwno bogĂłw, jak i ludzi. Dodatkowo opiekowaÂł siĂŞ ÂźrĂłdÂłami Nilu, kontrolujÂąc coroczne wylewy wielkiej rzeki. W jednej z legend krĂłl DÂżeser z III dynastii (XXVII wiek przed Chrystusem) zapytaÂł swego ministra i architekta, mĂŞdrca IMHOTEPA o przyczynĂŞ gÂłodu, ktĂłry od siedmiu lat nĂŞkaÂł mieszkaĂącĂłw Egiptu. Poziom wody w Nilu nie podniĂłsÂł siĂŞ na tyle wysoko, by nawodniĂŚ pola i ludzie przymierali gÂłodem. Imhotep doradziÂł DÂżeserowi, Âżeby zÂłoÂżyÂł ofiary Chnumowi. KrĂłl posÂłuchaÂł tej rady, po czym Chnum ukazaÂł mu siĂŞ we Âśnie i obiecaÂł, Âże uwolni wody rzeki. W owym roku Âżniwa w krĂłlestwie byÂły nadzwyczaj udane.