Panna z rybÂą i inne

Betti

Gość

« Odpowiedz #75 : Maj 03, 2009, 00:00:48 »

Uczony niemiecki Wilhelm Schulte, ktĂłry badaÂł ÂźrĂłdÂłowo poczÂątki klasztoru augustianĂłw, byÂł zdania, Âże pierwotna siedziba jego znajdowaÂła siĂŞ we wsi GĂłrce, poÂłoÂżonej u stĂłp GĂłry SobĂłtki. Natomiast wykopaliska przedsiĂŞwziĂŞte przez. NiemcĂłw w ostatnich czasach na terenie samej GĂłry. SobĂłtki doprowadziÂły do innego wniosku, ktĂłry jest zupeÂłnie zgodny z tym, co przekazaÂła nam stara Kronika opatĂłw klasztoru NPM na Piasku oraz niezaleÂżnie od niej dawne roczniki wrocÂławskie.

Zobaczmy, co mĂłwiÂą o tym te zapiski kronikarskie i rocznikarskie. OtĂłÂż powiadajÂą one, Âże "kanonicy regularni arrowezyjscy mieszkali pierwotnie na GĂłrze SobĂłtce (in Monte Silentii alias Sobotka = g. ÂŚlĂŞÂż) odlegÂłej od WrocÂławia o 5 mil, gdzie komes Piotr na wierzchoÂłku gĂłry miaÂł swĂłj grĂłd, z ktĂłrego do dziÂś dnia dochowaÂły siĂŞ resztki. NastĂŞpnie mnisi z powodu wilgotnego klimatu panujÂącego na gĂłrze (propter rigiditatem aurae, quae ibidem vigebat) przenieÂśli siĂŞ na podnĂłÂże gĂłry, do miejsca, ktĂłre dziÂś nazywa siĂŞ GĂłrkÂą. Dopiero pĂłÂźniej przybyli do WrocÂławia" 3). Z zapiski tej wynika, Âże pierwszym etapem mnichĂłw byÂła GĂłra ÂŚlĂŞÂża, w obrĂŞbie grodu Piotra WÂłostowica, skÂąd wygnaÂła ich wÂłaÂśnie ÂślÂągwa, tj. zabĂłjczy wskutek wilgoci, deszczĂłw i ÂśnieÂżycy klimat, drugim etapem byÂła miejscowoÂśĂŚ GĂłrka u stĂłp GĂłry SobĂłtki (na pÂłn. zach.), a dopiero pĂłÂźniej WrocÂław, czego. jednak juÂż nie doczekaÂł stary Piotr, ktĂłry popadÂłszy w zatarg z ksiĂŞciem, zostaÂł przezeĂą oÂślepiony i Âżycia dokonaÂł w r. 1153, a budowĂŞ doprowadzili do skutku jego synowie w drugiej poÂłowie XII w. Po oÂślepieniu Piotra WÂłasta majÂątek jego na GĂłrze SobĂłtce zostaÂł przez ksiĂŞcia skonfiskowany a w grodzisku na SobĂłtce osiedli odtÂąd kasztelanowie ksiÂąÂżĂŞcy z rĂłÂżnych rodĂłw.

A wiĂŞc wedle kronik i zapisek historycznych poczÂątki klasztoru augustianĂłw wiÂąÂżÂą siĂŞ z GĂłrÂą SobĂłtkÂą. Co o tym mĂłwiÂą zabytki odkopane na GĂłrze SobĂłtce?

Pierwsze znaleziska zabytkĂłw romaĂąskich na GĂłrze SobĂłtce poczynione zostaÂły jeszcze w wieku XVIII. W r. 1733 pewien turysta. niemiecki znalazÂł w poÂłowie wysokoÂści gĂłry, przy starej drodze wiodÂącej z miasta SobĂłtka na jej szczyt, dwa ociosane granitowe bloki kamienne, ktĂłre po oczyszczeniu z metalu okazaÂły siĂŞ mocno nadniszczonymi rzeÂźbami. Jedna z nich przedstawia leÂżÂącÂą postaĂŚ ludzkÂą, jakby niewieÂściÂą, w dÂługiej faÂłdzistej szacie; gÂłowa i nogi, jak rĂłwnieÂż prawe ramiĂŞ odtÂłuczone; oburÂącz trzyma ta postaĂŚ na piersiach duÂżÂą rybĂŞ, siĂŞgajÂącÂą jej od ramion do kolan. Na rybie gÂłĂŞboko wyryty znak graniczny w ksztaÂłcie krzyÂża. WyobraÂźnia ludowa ochrzciÂła tĂŞ rzeÂźbĂŞ mianem "panny z rybÂą". Obok niej stojÂąca rzeÂźba przedstawia ustawionego w pion zwierza, jakby niedÂźwiedzia, z utrÂąconymi nogami; wyrzeÂźbiony na nim takiÂż sam znak graniczny, jak na leÂżÂącej postaci 4).

Na dalsze odkrycia trzeba byÂło czekaĂŚ wiek prawie. Podczas przebudowy starego opactwa w GĂłrce pod GĂłrÂą SobĂłtkÂą w r. 1823 znaleziono w fundamentach tegoÂż naprzĂłd jednego, a w parĂŞ lat potem w fundamentach sÂąsiedniego budynku gospodarskiego drugiego podobnego lwa kamiennego. Lwy te wyciosane z miejscowego granitu, jak i poprzednie dwie rzeÂźby, sÂą grubÂą robotÂą nieudolnego rzeÂźbiarza: zwierz, spoczywajÂący na czterech Âłapach na prostokÂątnej pÂłycie, ma maÂłÂą, na krĂłtkiej szyi osadzonÂą gÂłowĂŞ z tĂŞpym pyskiem; ogon podwiniĂŞty pod lewÂą tylnÂą nogĂŞ i zarzucony na grzbiet. ZupeÂłnie identyczny trzeci lew wmurowany jest w podstawĂŞ wieÂży koÂścioÂła parafialnego w mieÂście SobĂłtce. Podobnego, nie tak jednak grubej roboty lwa znaleziono przed stu laty na polu pod Rogowem Sobockim, skÂąd zabrany zostaÂł do pobliskiej wsi Garncarsko. Dwa takieÂż same lwy, tylko z nieco wyÂżej wzniesionÂą gÂłowÂą, wmurowane sÂą we wczesnogotycki portal koÂścioÂła we wsi Kwieciszowie koÂło Rogowa (5 km na pÂłn. od SobĂłtki). SposĂłb ich murowania wskazuje, Âże lwy sÂą wczeÂśniejsze od portalu i nie dla tej budowy zostaÂły wykonane, ale pochodzÂą z innej, starszej budowy. Tak tedy razem znajduje siĂŞ w tej okolicy szeÂśĂŚ lwĂłw leÂżÂących, pokrewnego typu; zwanego lombardzkim.

Pendent do niedÂźwiedzia stojÂącego obok "niewiasty z rybÂą" na stoku gĂłry, stanowi znaleziony w poÂłowie XIX w. w lesie powyÂżej Strzegomian drugi niedÂźwiedÂź, ktĂłrego jednak w r. 1903 stamtÂąd zabrano i umieszczono na szczycie GĂłry SobĂłtki przed nowym schroniskiem turystycznym.
Dalszym zabytkiem GĂłry SobĂłtki, znalezionym przed piĂŞĂŚdziesiĂŞciu kilku laty w lesie przy drodze z miasta na szczyt gĂłry, jest kadÂłub smoka, z gĂłrnÂą czĂŞÂściÂą skrzydeÂł i przednimi Âłapami, bez gÂłowy i reszty tuÂłowia. We fragmencie tej rzeÂźby rozpoznaĂŚ moÂżna wyraÂźnie typowÂą rzeÂźbĂŞ romaĂąskÂą z bardzo prymitywnym, linearnym zarysem ksztaÂłtĂłw skrzydeÂł.

Przed koÂścioÂłem Âśw. Anny w mieÂście SobĂłtce stoi na kamiennej podstawie w dolnej tylko czĂŞÂści, do pasa mniej wiĂŞcej dochowany posÂąg postaci ludzkiej w dÂługiej, jakby mniszej szacie, stÂąd zwany "mnichem" lub w wyobraÂźni ludowej "grzybem", a takÂże "gÂłowÂą w heÂłmie". Jest na nim umieszczony takÂże znak graniczny, podobny do tego, ktĂłry wystĂŞpuje na innych rzeÂźbach GĂłry SobĂłtki.

GranitowÂą kolumnĂŞ oraz maÂły, dziÂś zupeÂłnie zwietrzaÂły kapitel romaĂąski, okrÂągÂły, znaleziono w pobliÂżu koÂściĂłÂłka (nowego) na szczycie gĂłry, kolumna pochodzÂąca ze Strzegomian znajduje siĂŞ we wsi BĂŞdkowice na wschodnim stoku gĂłry, fragment kapitelu znalazÂł siĂŞ teÂż w fundamentach opactwa w GĂłrce.

Do tego dodaĂŚ trzeba jeszcze ciekawe fragmenty architektoniczne, znalezione w pĂłÂźniejszych murach wspomnianego koÂściĂłÂłka w Kwieciszowie (gdzie znajdujÂą siĂŞ wyÂżej opisane lwy). Mianowicie w pĂłÂłnocnej Âścianie jego tkwi typowe romaĂąskie okno bliÂźnie, z kolumienkÂą o kapitelu okrÂągÂłym poÂśrodku, ktĂłre to okno do tej budowli pierwotnie nie naleÂżaÂło, lecz zostaÂło wmurowane tam pĂłÂźniej, jak i granitowe ciosy szeÂścienne na wĂŞgÂłach murĂłw i naroÂżnikach filarĂłw. Tam teÂż znalazÂła siĂŞ granitowa szalka do mycia rÂąk i takaÂż maÂła kolumienka. Na jednym z kamieni znajduje siĂŞ typowy znak graniczny.

Wszystkie dotÂąd opisane znaleziska byÂły w wiĂŞkszej czĂŞÂści przypadkowe. Dopiero w ostatnich trzydziestu kilku latach zaczĂŞto robiĂŚ celowe i systematyczne poszukiwania w najbliÂższej okolicy "panny z rybÂą" z rezultatem wcale pomyÂślnym. Oto znalazÂł siĂŞ tam szereg obrobionych ciosĂłw oraz fragmentĂłw architektonicznych, z ktĂłrych najciekawszym jest Âłuk okienny i rodzaj nadproÂża. Najcenniejszy jednak zabytek w tej okolicy stanowiÂą cztery odÂłamki granitowej pÂłyty z napisem romaĂąskim, literami o typie wybitnie XII-wiecznym, od• czytanym: ANNO AB INCARNACIONE DNI M. C. Reszta daty niestety nie dochowaÂła siĂŞ w tych fragmentach.

Ostatnie znaleziska, dokonane w r. 1926 na samym szczycie gĂłry, wykryÂły w pobliÂżu schodĂłw, wiodÂących do dzisiejszego koÂściĂłÂłka, w gÂłĂŞbokoÂści l metra, podmurowanie kamienne, KtĂłre w czĂŞÂści przynajmniej pochodzi z budowy romaĂąskiej XII w.

IloÂśĂŚ fragmentĂłw rzeÂźby i architektury romaĂąskiej, rozsianych na GĂłrze SobĂłtce i w caÂłej okolicy, przewyÂższa 20. Nasuwa siĂŞ pytanie, czy miĂŞdzy tymi zabytkami, skupionymi na maÂłej stosunkowo przestrzeni w promieniu zaledwie 5 km, istnieje jakiÂś wzajemny zwiÂązek, a jeÂśli tak jest, to z jakiej budowli, niewÂątpliwie monumentalnej, mogÂą one pochodziĂŚ?

Nad pytaniem tym zastanawiali siĂŞ badacze niemieccy od doÂśĂŚ dawna i starali siĂŞ je rozwiÂązaĂŚ w rozmaity sposĂłb. Dopiero Nehring 5) w Ăłsmym dziesiÂątku XIX w. zwrĂłciÂł uwagĂŞ na bliskie pokrewieĂąstwo wszystkich tych zabytkĂłw, ktĂłre odniĂłsÂł do epoki romaĂąskiej, wskazujÂąc na moÂżliwoÂśĂŚ ich zwiÂązku z postaciÂą wielkiego miÂłoÂśnika sztuki, Piotra WÂłasta.

WÂłaÂściwe oÂświetlenie i gruntowne zbadanie zawdziĂŞczajÂą nasze zabytki dopiero w ostatnich latach przed wojnÂą lekarzowi wrocÂławskiemu, drowi Jerzemu Lustigowi, ktĂłry, sam miÂłoÂśnik i znawca sztuki i archeologii, w szeregu artykuÂłĂłw opisaÂł dokÂładnie wszystkie zabytki, tudzieÂż podaÂł ich podobizny. Dr Lustig rozbudziÂł na nowo zainteresowanie naszymi zabytkami na ÂŚlÂąsku i pierwszy raz daÂł wyczerpujÂące ÂźrĂłdÂłowe ich oÂświetlenie, oÂświadczajÂąc siĂŞ bez zastrzeÂżeĂą za tezÂą Nehringa i zwiÂązkiem zabytkĂłw z Piotrem WÂłastem.

Badania dra Lustiga stwierdziÂły. mianowicie, Âże wszystkie te rozproszone w okolicy GĂłry SobĂłtki rzeÂźby i fragmenty architektoniczne pochodzÂą z jednego wspĂłlnego ÂźrĂłdÂła. PrzemawiajÂą za tym nastĂŞpujÂące wzglĂŞdy:

1) MateriaÂł wszystkich bez wyjÂątku zabytkĂłw jest identyczny; biaÂły granit miejscowego pochodzenia, wybitnie rĂłÂżniÂący siĂŞ od kamienia zw. gabro, z ktĂłrego zbudowany jest trzon GĂłry SobĂłtki. OtĂłÂż niezwykle interesujÂące jest spostrzeÂżenie, Âże z tego samego materiaÂłu wykute byÂły kolumny nieistniejÂącego juÂż dziÂś koÂścioÂła Âśw. Wincentego we WrocÂławiu, fundacji Piotra WÂłasta, z ktĂłrych to kolumn dwie do czasĂłw ostatniej wojny byÂły przechowane w ogrodzie wrocÂławskiego Muzeum StaroÂżytnoÂści.

2) Ta sama technika roboty we wszystkich zabytkach, gruba i niedoÂłĂŞÂżna, niezdolna do wydobycia z niezwykle twardego materiaÂłu plastyki, zaznaczonej tylko z grubsza za pomocÂą wyÂżÂłobieĂą linearnych.

3) Styl zabytkĂłw rĂłwnieÂż nie wykazuje jakichkolwiek rĂłÂżnic zasadniczych; wszystkie te zabytki dadzÂą siĂŞ odnieÂśĂŚ do epoki romaĂąskiej, dla ktĂłrej zwÂłaszcza fragment smoka, dalej okna bliÂźnie w koÂściĂłÂłku w Kwieciszowie, wreszcie znalezione kapitele stanowiÂą znamiona charakterystyczne. Wiek zabytkĂłw daje siĂŞ ÂściÂślej oznaczyĂŚ na podstawie fragmentĂłw pisma na odÂłamkach tablicy kamiennej, ktĂłre to pismo, jak wyÂżej wspomniaÂłem, nosi wyraÂźne cechy XII w. i raczej naleÂży do pierwszej niÂż do drugiej poÂłowy tego stulecia.

Jest jednak jeszcze pewien szczegĂłÂł, ktĂłry dozwoli nam ustaliĂŚ przynajmniej termin ad quem powstania tych zabytkĂłw. Oto pewna ich czĂŞÂśĂŚ posiada wykute w pĂłÂźniejszym oczywiÂście czasie znaki w ksztaÂłcie krzyÂża. Taki znak krzyÂża znajduje siĂŞ na rzeÂźbie "panny z rybÂą" (na gÂłowie ryby) i na zadzie stojÂącego tuÂż obok niej niedÂźwiedzia; podobnie i drugi niedÂźwiedÂź posiadaÂł niegdyÂś zatarty juÂż dziÂś znak krzyÂża. KrzyÂż taki wykuty jest dalej na szacie mnicha w mieÂście SobĂłtce, na fragmencie kolumny, znalezionym w fundamentach klasztoru w GĂłrce oraz na kolumnie w BĂŞdkowicach. Ponadto na kilku skaÂłach GĂłry SobĂłtki widniejÂą takieÂż krzyÂże. Razem jest ich w tej okolicy znanych okoÂło dwunastu.

Co to sÂą za krzyÂże i jakie jest ich znaczenie? ZwrĂłciliÂśmy uwagĂŞ juÂż poprzednio, Âże sÂą to znaki graniczne i Âże pierwotnie zabytki nasze nic z nimi nie miaÂły wspĂłlnego. ÂŚwiadczy o tym zgoÂła przypadkowe umieszczenie ich na rĂłÂżnych miejscach rzeÂźb juÂż gotowych, zostaÂły wiĂŞc one umieszczone na nich dopiero wĂłwczas, gdy zabytki straciÂły swoje pierwotne przeznaczenie i zostaÂły uÂżyte jako kamienie graniczne.

Rzecz jasna, Âże czĂŞÂśĂŚ tych kamieni ze znakami granicznymi mogÂła byĂŚ w pĂłÂźniejszych czasach rozwÂłĂłczona po okolicy. Istotny przebieg dawnej granicy, znaczonej tymi krzyÂżami, mogÂą nam wskazaĂŚ jedynie krzyÂże w starych skaÂłach wykute. JeÂśli je weÂźmiemy pod uwagĂŞ, to uwzglĂŞdniajÂąc niektĂłre z ciĂŞÂższych rzeÂźb kamiennych, ktĂłre trudniej byÂło ruszyĂŚ z miejsca (np. "pannĂŞ z rybÂą"), dostrzeÂżemy, Âże granica biegÂła wzdÂłuÂż drogi, wiodÂącej od miejscowoÂści Strzegomiany ku gÂłĂłwnej drodze, biegnÂącej z osady SobĂłtki na szczyt gĂłry. Tam wÂłaÂśnie przy drodze ze Strzegomian staÂł pierwotnie jeden z niedÂźwiedzi z takimÂże krzyÂżem granicznym, dalej w miejscu, gdzie schodzÂą siĂŞ obie drogi, stoi po dziÂś dzieĂą sÂłup kamienny z krzyÂżem. Zaraz wyÂżej jest takiÂż sam krzyÂż, wykuty w skale, a tuÂż obok dwa krzyÂże wyryte: jeden na "pannie z rybÂą", a drugi na stojÂącym obok niedÂźwiedziu, ktĂłry zresztÂą byÂł tu zapewne zawleczony skÂądinÂąd. Dwa krzyÂże w koĂącu znalazÂły siĂŞ na skalach, leÂżÂących jeszcze wyÂżej przy drodze na sam szczyt gĂłry.

Tu wiÂąÂże siĂŞ z tÂą sprawÂą kamieni granicznych rzecz niezwykle ciekawa. Oto ten tak wyraÂźnie wystĂŞpujÂący ÂłaĂącuch znakĂłw granicznych znajduje odzwierciedlenie w jednym z dokumentĂłw z poczÂątku XIII w. Dnia 10 maja 1209 r. ksiÂąÂżĂŞ Henryk Brodaty na proÂśbĂŞ WitosÂława, opata klasztoru kanonikĂłw regularnych NPM we WrocÂławiu, dokonaÂł rozgraniczenia posiadÂłoÂści ksiÂąÂżĂŞcych od posiadÂłoÂści tegoÂż klasztoru "circa montem Silencii". Wedle dokumentu tego ksiÂąÂżĂŞ we wÂłasnej osobie dokonaÂł ujazdu gĂłry, wyznaczajÂąc granice poczÂąwszy od lipy rosnÂącej miĂŞdzy wsiÂą BĂŞdkowicami a Strzegomianami i stÂąd wprost przechodzÂąc aÂż do kamienia, ktĂłry nazywa siĂŞ kamieniem Piotra (usque ad lapidem, qui dicitur Petrey) 6), od tego kamienia zaÂś wzdÂłuÂż drogi, ktĂłra prowadzi aÂż na szczyt gĂłry, po czym schodzÂąc drogÂą do gĂłry Raduni blisko wsi ich (= klasztoru) TÂąpadÂła.
PowyÂższy opis granicy w dokumencie z r. 1209 najzupeÂłniej odpowiada kierunkowi granicy, ktĂłrÂą wyznaczajÂą kamienie graniczne na GĂłrze SobĂłtce. W miejscu, gdzie granica ze Strzegomian dochodzi do drogi, wiodÂącej z miasta SobĂłtki na szczyt gĂłry, leÂży kamieĂą zwany w dokumencie "lapis Petrey". JuÂż Nehring a po nim Schulte zwrĂłcili uwagĂŞ, Âże ten kamieĂą Piotra to moÂże byĂŚ "panna z rybÂą". Dr Lustig staraÂł siĂŞ jednak dowieÂśĂŚ, Âże rzeÂźba przedstawia nie ÂżadnÂą niewiastĂŞ, ale po prostu Âśw. Piotra z rybÂą, jako swym symbolem 7). ZwrĂłciÂł on przy tym uwagĂŞ na monety z XIl i XIII w., na ktĂłrych wystĂŞpuje Âśw. Piotr z kluczem w jednej a rybÂą w drugiej rĂŞce, ale tu trzeba zauwaÂżyĂŚ, Âże gÂłĂłwnym atrybutem Âśw. Piotra sÂą klucze a nie ryba, a tych na rzeÂźbie naszej nie ma. PowtĂłre, gdyby to byÂł Âśw. Piotr, to byÂłoby powiedziane: figura Sti Petri a nie lapis Petrey.

Dochodzimy wreszcie do ostatecznego zagadnienia, najbardziej nas tu interesujÂącego: skÂąd mogÂą pochodziĂŚ i jakie mieĂŚ pierwotne przeznaczenie zabytki z GĂłry SobĂłtki. Bo Âże nie byÂły to od samego poczÂątku znaki graniczne, nie moÂże ulegaĂŚ wÂątpieniu. StaÂły siĂŞ nimi dopiero w r. 1209, gdy juÂż nieuÂżyteczne i rozsypane po stokach gĂłry, uÂżyte byÂły do tego celu w czasie nowego "ujazdu" gĂłry. Ta data, 1209, to najdalszy przeto termin ad quem, ktĂłry jednak naleÂży cofnÂąĂŚ w gÂłÂąb XII w., za czym przemawia styl zabytkĂłw, a nade wszystko pismo na fragmentach tablicy kamiennej. OtĂłÂż sÂądzĂŞ, Âże w tych zabytkach wyrĂłÂżniĂŚ naleÂży 3 grupy:

1) zabytki, ktĂłre z GĂłrÂą SobĂłtkÂą pierwotnie nie majÂą nic wspĂłlnego (naleÂży tu sÂłup milowy we wsi Sosnowa, zabytki zwiÂązane z koÂściĂłÂłkiem w Kwieciszowie, ktĂłre naleÂżÂą do tej romaĂąskiej budowli);

2) zabytki pochodzÂące niewÂątpliwie z koÂściola i klasztoru augustianĂłw na GĂłrze SobĂłtce (lwy romaĂąskie, smok, tablica z napisem z XII w., szalka do mycia rÂąk, kapitele itd.);

3) zabytki z doby najprawdopodobniej przedchrzeÂścijaĂąskiej, przedstawiajÂące jakieÂś boÂżyszcza pogaĂąskie, (jak kolosalny parometrowej wysokoÂści posÂąg "panny z rybÂą", oba niedÂźwiedzie, w rzeÂźbie romaĂąskiej okazy, zgoÂła niezwykÂłe, wreszcie moÂże posÂąg tzw. mnicha). Ta trzecia grupa zabytkĂłw jest zupeÂłnie pogruchotana, jakby w szaleĂączej pasji niszczenia wszystkiego co pogaĂąskie Cool

.

MateriaÂł zabytkowy GĂłry SobĂłtki potwierdza przeto dane, ktĂłre przekazaÂły nam dawne kroniki i dokumenty. SÂą tam resztki kultu pogaĂąskiego oraz chrzeÂścijaĂąskiego, ktĂłre tam leÂżÂą pomieszane ze sobÂą. "Panna z rybÂą" przedstawia moÂże jakieÂś ÂżeĂąskie bĂłstwo wodne z rybÂą jako swym atrybutem. ÂŻe takie posÂągi boÂżkĂłw istniaÂły u pogan sÂłowiaĂąskich, ÂświadczÂą opisy posÂągĂłw Swantewita i SwaroÂżyca w kontynach Retry i Arkony. ByÂły one tam wprawdzie rzeÂźbione w drzewie, ale posÂąg pogaĂąskiego bĂłstwa wydobyty ze Zbrucza jest rzeÂźbÂą kamiennÂą; zaleÂżaÂło wiĂŞc to od materiaÂłu, ktĂłry byÂł w danej chwili pod rĂŞkÂą. GĂłra SobĂłtka ze swymi granitowymi kamienioÂłomami dostarczyÂła miejscowemu rzeÂźbiarzowi materiaÂłu kamiennego.
Co siĂŞ tyczy zabytkĂłw chrzeÂścijaĂąskich, to przede wszystkim dowodzÂą one istnienia na GĂłrze SobĂłtce nie jednej, ale przynajmniej dwĂłch budowli koÂścielnych, za czym przemawia nie tylko duÂża iloÂśĂŚ rzeÂźb portalowych (6 lwĂłw), ale i Âślady fundamentĂłw, z ktĂłrych jedne znaleziono na samym wierzchoÂłku gĂłry a drugie na jej stoku, tuÂż koÂło kamienia Piotrowego i tablicy z inskrypcjÂą. ZresztÂą dawne ÂźrĂłdÂła mĂłwiÂą takÂże o "koÂścioÂłach" a nie o jednym koÂściele na GĂłrze SobĂłtce. MogÂła wiĂŞc na szczycie gĂłry istnieĂŚ kaplica grodowa w obrĂŞbie zamku Piotra WÂłostowica, poniÂżej zaÂś stanĂŞÂły zapewne mury klasztoru kanonikĂłw regularnych. Kamienie i rzeÂźby pochodzÂą prawdopodobnie z budowli, ktĂłra staÂła niegdyÂś na samym szczycie gĂłry i z niej to po ruinie, w jakÂą popadÂła, rozwÂłĂłczono ciosy i rzeÂźby w dĂłÂł na stokach gĂłry.

Chodzi jeszcze o jednÂą kwestiĂŞ: kiedy te koÂścioÂły na GĂłrze SobĂłtce mogÂły popaÂśĂŚ w ruinĂŞ? ZaÂłoÂżenie opactwa przypada na czas po r. 1121, kiedy to macierz fundacji Piotrowej w Arrovaise rozwijaĂŚ zaczĂŞÂła ÂżywÂą dziaÂłalnoÂśĂŚ w kierunku zakÂładania filii. JeÂśliby to przypuszczenie byÂło sÂłuszne, to moÂżna by sÂądziĂŚ, Âże klasztor na GĂłrze SobĂłtce, moÂże jeszcze niezupeÂłnie wykoĂączony, padÂł ofiarÂą dwĂłch najazdĂłw czeskich na ÂŚlÂąsk w latach 1132 i 1134, ktĂłre - jak wiemy - siĂŞgnĂŞÂły aÂż do Odry, a wiĂŞc zapewne nie ominĂŞÂły tak waÂżnego strategicznie punktu, jakim byÂła GĂłra SobĂłtka z grodem Piotra WÂłostowica, przedmurze WrocÂławia. Wtedy to moÂże mÂłode mury klasztoru oraz kaplicy zamkowej ulegÂły katastrofie i poszÂły w rozsypkĂŞ, aby pĂłÂźniej posÂłuÂżyĂŚ do budowy okolicznych koÂścioÂłĂłw (m. i. w GĂłrce i w SobĂłtce) oraz do oznaczenia granic posiadÂłoÂści klasztoru wrocÂławskiego na GĂłrze SobĂłtce jako kamienie graniczne.

Na zakoĂączenie pozwalam sobie postawiĂŚ pewne postulaty, tyczÂące siĂŞ GĂłry SobĂłtki:
1. NaleÂży otoczyĂŚ GĂłrĂŞ SobĂłtkĂŞ specjalnÂą opiekÂą jako rezerwat zarĂłwno pod wzglĂŞdem przyrodniczym jak i pod wzglĂŞdem archeologicznym, historycznym i kulturalnym.
2. NaleÂży uÂłatwiĂŚ dostĂŞp na gĂłrĂŞ, poprawiĂŚ drogi i ÂścieÂżki leÂśne, postawiĂŚ dyskretne drogowskazy, kierujÂąc tam wycieczki naukowe i turystyczne, szczegĂłlnie mÂłodzieÂżowe.
3. NaleÂży wydaĂŚ i rozpowszechniĂŚ ksiÂąÂżeczkĂŞ (przewodnik) o GĂłrze SobĂłtce, informujÂącÂą o znaczeniu jej w dziejach a w szczegĂłlnoÂści w sprawie pierwotnej nazwy gĂłry w zwiÂązku z nazwÂą ÂŚlÂąska i Âśladami kultu pogaĂąskiego.
4. NaleÂży zaÂłoÂżyĂŚ wzglĂŞdnie rozszerzyĂŚ i uporzÂądkowaĂŚ Muzeum GĂłry SobĂłtki, w ktĂłrym zostanÂą pomieszczone wszelkiego rodzaju zabytki znajdowane na gĂłrze i w okolicy w odlewach gipsowych.
5. NaleÂży rozpoczÂąĂŚ systematyczne prace nad wykopaliskami na GĂłrze SobĂłtce, ktĂłre tam wystĂŞpujÂą poczynajÂąc od epoki kamiennej. SzczegĂłlny nacisk poÂłoÂżyĂŚ naleÂży na zabytki polskie, ktĂłrymi Niemcy maÂło siĂŞ interesowali. Pracy tej powinien podjÂąĂŚ siĂŞ Uniwersytet WrocÂławski.
6. NaleÂży raz w roku, w wigiliĂŞ Âśw. Jana Chrzciciela, urzÂądzaĂŚ na szczytowym plateau tradycyjnÂą zabawĂŞ ludowÂą "palenia SobĂłtek". Miejsce to powinno siĂŞ staĂŚ punktem zbornym caÂłego ÂŚlÂąska dla odbywania wiecĂłw ludowych i wszelkich uroczystoÂści narodowych "').
7. NaleÂży czuwaĂŚ nad porzÂądkiem i niezaÂśmiecaniem tego naszego prastarego sanctuarium narodowego.

*) MyÂśl takÂą rzuciÂł juÂż w r. 1946 Âś. p. prof. M. MaÂłecki na wakacyjnych kursach sÂłowianoznawczych w Polanicy-Zdroju. Po jego przeclwczesnej Âśmierci podjÂąÂł jÂą ÂświeÂżo pro f. A. Szyperski, widaĂŚ kieIkowaÂła j kieÂłkuje ona w spoÂłeczeĂąstwie polskim. (Przypis. Autora).


	Zapisane

janusz

Wielki gaduÂła ;)

Punkty Forum (pf): 29
Offline

Płeć: Mężczyzna

Wiadomości: 1370

Zobacz profil

	Witamy, Gość. Zaloguj się lub zarejestruj.	Grudzień 23, 2024, 00:25:37
		Zaloguj się podając nazwę użytkownika, hasło i długość sesji

	Autor	Wątek: Panna z rybÂą i inne (Przeczytany 138710 razy)
0 użytkowników i 1 Gość przegląda ten wątek.