PRAWDA- co to jest?

Rafaela

Gość

« : Sierpień 22, 2010, 13:41:03 »

Prawda

PojĂŞcie prawdy jest uÂżywane prawie we wszystkich dziedzinach Âżycia i prawie przez wszystkie moÂżliwe kategorie ludzi, a zatem przez ludzi prostych oraz wyksztaÂłconych, poczÂąwszy od kilkuletniego dziecka aÂż do sĂŞdziwego starca. Zagadnienie prawdy badali juÂż staroÂżytni filozofowie (np. Arystoteles), a na kaÂżdym etapie rozwoju cywilizacji ludzkiej rozstrzyganie o tym co jest prawdziwe a co nie miaÂło duÂże znaczenie. WspĂłÂłczeÂśnie najwaÂżniejsza gazeta komunistycznej Rosji nazywaÂła siĂŞ „Prawda” a takÂże niszczycielska japoĂąska sekta religijna przyjĂŞÂła nazwĂŞ „NajwyÂższa Prawda”. RĂłwnieÂż dogmaty gÂłoszone przez UrzÂąd Nauczycielski koÂścioÂła katolickiego nazywane sÂą „prawdami wiary”. W sÂądach Âświadkowie skÂładajÂą przysiĂŞgĂŞ, Âże bĂŞdÂą mĂłwiĂŚ prawdĂŞ, tylko prawdĂŞ i caÂłÂą prawdĂŞ. Ale co to jest prawda? Takie pytanie zadaÂł kiedyÂś PiÂłat przesÂłuchujÂąc Jezusa. DziÂś takie pytanie zadajÂą juÂż tylko filozofowie rozwaÂżajÂący rĂłÂżne, czĂŞsto niezgodne ze sobÂą teorie prawdy. PrzeciĂŞtny zjadacz chleba zwykle sobie tym gÂłowy nie zaprzÂąta uwaÂżajÂąc, Âże gdy mĂłwi „prawda”, to wie co mĂłwi. Ale czy sÂłusznie?

PojĂŞcie prawdy jest na tyle zÂłoÂżone, Âże nie da siĂŞ go zamknÂąĂŚ jednÂą prostÂą definicjÂą. PoniÂżej, sprĂłbujemy przedstawiĂŚ je z kilku punktĂłw widzenia.
Prawda jako owoc poznawania

CzymÂże jest wiĂŞc prawda? MoÂżna powiedzieĂŚ, Âże prawda ma dwa zasadnicze wymiary (znaczenia). W pierwszym, informacyjnym znaczeniu nie jest niÂą rzeczywistoÂśĂŚ jako taka. RzeczywistoÂśĂŚ widziana z tego pierwszego punktu widzenia nie jest ani prawdziwa, ani faÂłszywa, ona po prostu jest. Prawda i faÂłsz tworzÂą siĂŞ dopiero w procesie poznawania, doÂświadczania, eksplorowania i w ostatecznym rezultacie w wyniku opisywania rzeczywistoÂści. Prawda jest wiĂŞc wÂłaÂściwym a faÂłsz niewÂłaÂściwym sposobem uchwycenia rzeczy. MĂłwiÂąc innymi sÂłowami prawda lub faÂłsz powstajÂą w wyniku tworzenia lub przetwarzania informacji i oznaczajÂą zgodnoÂśĂŚ lub niezgodnoÂśĂŚ tej informacji z rzeczywistoÂściÂą. SÂłowo prawda moÂże tu byĂŚ uÂżyte w wĂŞÂższym lub szerszym znaczeniu. W najwĂŞÂższym znaczeniu jest tym samym co sÂąd prawdziwy, czy zdanie prawdziwe. W szerszym znaczeniu sÂłowo to okreÂśla zbiĂłr sÂądĂłw (zdaĂą) prawdziwych opisujÂących danÂą rzeczywistoÂśĂŚ i tworzÂących pewien system. W najszerszym znaczeniu oznacza zbiĂłr wszystkich systemĂłw opisujÂących caÂłÂą poznawalnÂą rzeczywistoÂśĂŚ.

Pojawia siĂŞ tutaj pytanie: na czym polega wÂłaÂściwe uchwycenie rzeczy? Zdajemy sobie bowiem sprawĂŞ z tego, Âże narzĂŞdzia za pomocÂą ktĂłrych poznajemy rzeczywistoÂśĂŚ sÂą niedoskonaÂłe. Chodzi tu nie tylko o te narzĂŞdzia sztucznie wytworzone, ale takÂże o niedoskonaÂłe zmysÂły, niedoskonaÂły umysÂł, zawodnÂą pamiĂŞĂŚ itp. Ludzkie obserwacje i doÂświadczenia sÂą wiĂŞc zawsze obarczone bÂłĂŞdem. RĂłwnieÂż wiedza naukowa caÂłej ludzkoÂści jest ciÂągle weryfikowana, uzupeÂłniana i modyfikowana. Nowe, doskonalsze teorie zastĂŞpujÂą stare. Podobnie ma siĂŞ rzecz ze ÂświatopoglÂądami i systemami religijnymi. Jeszcze niedawno palono na stosie heretykĂłw a dzisiaj organizuje siĂŞ spotkania ekumeniczne. Czy zatem wÂłaÂściwe uchwycenie rzeczy jest w ogĂłle moÂżliwe? ÂŻeby sobie odpowiedzieĂŚ na to pytanie trzeba sobie uÂświadomiĂŚ, Âże wszystkie prawdy empiryczne odkrywane przez ludzkoÂśĂŚ sÂą niezupeÂłne. SÂą one jednak nadal prawdami pod warunkiem, Âże jest okreÂślony zakres ich prawdziwoÂści lub Âże okreÂślone sÂą granice bÂłĂŞdu. JeÂżeli uÂżywajÂąc zwykÂłego przymiaru milimetrowego podamy, Âże jakiÂś przedmiot ma dÂługoÂśĂŚ 37 mm, to oznacza to, Âże rzeczywista jego dÂługoÂśĂŚ zawiera siĂŞ w przedziale 36-38 mm. I to jest prawda, ktĂłra moÂże byĂŚ potwierdzona przez dokÂładniejszy pomiar, np. ÂśrubÂą mikrometrycznÂą. Niekiedy jednak ustalajÂąc pewne prawidÂłowoÂści moÂżemy jedynie oszacowaĂŚ prawdopodobieĂąstwo ich wystÂąpienia (np. w fizyce kwantowej). I wĂłwczas te prawidÂłowoÂści ÂłÂącznie z owym prawdopodobieĂąstwem stajÂą siĂŞ prawdziwe. Mechanika newtonowska staje siĂŞ tak samo prawdziwa, jak za czasĂłw Newtona, jeÂśli zdajemy sobie sprawĂŞ z jej ograniczeĂą. Nawet teoria geocentryczna staje siĂŞ prawdÂą kiedy odrzucimy ideologicznÂą otoczkĂŞ jaka jej kiedyÂś towarzyszyÂła. Wszak ruch jest wzglĂŞdny i jego opis zaleÂży od ukÂładu odniesienia. JeÂżeli przyjmiemy ZiemiĂŞ jako ten ukÂład to wtedy musimy zgodziĂŚ siĂŞ z twierdzeniem, Âże wszystko siĂŞ wokĂłÂł niej krĂŞci. ZasÂługÂą Kopernika byÂło nie to, Âże obaliÂł faÂłszywy opis ruchu ciaÂł niebieskich, ale Âże przeciwstawiajÂąc siĂŞ koÂścioÂłowi i przyjmujÂąc sÂłoĂące jako ukÂład odniesienia uproÂściÂł ten opis, czyniÂąc go bardziej zrozumiaÂłym. W wielu naukach ÂścisÂłych posÂługujÂących siĂŞ obserwacjÂą i eksperymentem jako metodami badania oraz uÂżywajÂących niepewnych metod wnioskowania, takich jak np. indukcja niezupeÂłna, wyniki tych badaĂą mogÂą byĂŚ tylko przybliÂżone albo prawdopodobne. MoÂżemy mieĂŚ tu zatem do czynienia tylko z prawdami niezupeÂłnymi. ReasumujÂąc naleÂży stwierdziĂŚ, Âże wiele sÂądĂłw moÂżna uznaĂŚ za prawdziwe pod warunkiem, Âże jesteÂśmy Âświadomi ich ograniczonej dokÂładnoÂści lub prawdopodobieĂąstwa.

Ale czy tak jest zawsze? IstniejÂą przecieÂż takie teoretyczne dziedziny wiedzy jak np. matematyka z wszystkimi jej dziaÂłami, ktĂłrej wynikĂłw siĂŞ nie kwestionuje, a przeciwnie uÂżywa siĂŞ szeroko w innych naukach, a nawet w Âżyciu codziennym. Wiadomo przecieÂż, Âże np. praw logiki czy praw matematyki nie uwaÂżamy za prawdziwe tylko w przybliÂżeniu ale przyjmujemy, Âże sÂą one po prostu prawdziwe. CzyÂżby te dziedziny wiedzy przedstawiaÂły sobÂą jakÂąÂś „prawdĂŞ absolutnÂą”? W pewnym sensie tak jest, bo twierdzenia tych nauk (np. matematyki) sÂą prawdziwe bez wzglĂŞdu na to kto, kiedy, gdzie i w jakich okolicznoÂściach je wypowiada. Wszystkie prawa i twierdzenia takich nauk (jakie moÂżna dowieÂśĂŚ) sÂą dowodzone za pomocÂą rozumowaĂą logicznie pewnych. Ale i tu istniejÂą ograniczenia. Po pierwsze niektĂłrych pojĂŞĂŚ tych nauk siĂŞ nie definiuje (np. w mechanice - masy, czasu czy odlegÂłoÂści), sÂą to tzw. pojĂŞcia podstawowe. Nie moÂżna zdefiniowaĂŚ wszystkich pojĂŞĂŚ systemu, bo popeÂłnilibyÂśmy wtedy tzw. „bÂłÂąd bÂłĂŞdnego koÂła”. Po drugie, nie wszystkie twierdzenia takich dziedzin moÂżna udowodniĂŚ. NiektĂłre z nich przyjmuje siĂŞ bez dowodu, sÂą to np. aksjomaty w algebrze czy pewniki w geometrii. Wynika to stÂąd, Âże jeÂżeli chcemy mieĂŚ system niesprzeczny, to musi byĂŚ on niezupeÂłny. Niestety na tym Âświecie nie moÂżna wszystkiego dowieÂśĂŚ, zawsze coÂś trzeba zaÂłoÂżyĂŚ. I dlatego mogÂą wspĂłÂłistnieĂŚ ze sobÂą np. geometria Euklidesa, w ktĂłrej dwie proste rĂłwnolegÂłe siĂŞ nie przecinajÂą, oraz geometria ÂŁobaczewskiego, w ktĂłrej proste rĂłwnolegÂłe przecinajÂą siĂŞ. Zatem moÂżemy uznaĂŚ prawdziwoÂśĂŚ teoretycznych nauk ÂścisÂłych bazujÂących na logice i matematyce tylko wtedy, kiedy zaÂłoÂżymy (bez dowodu) prawdziwoÂśĂŚ ich pojĂŞĂŚ pierwotnych i aksjomatĂłw. Nie moÂżemy jednak dowieÂśĂŚ prawdziwoÂści wszystkiego.

NaleÂży tu jednak wyznaczyĂŚ bardzo wyraÂźnÂą granicĂŞ pomiĂŞdzy prawdÂą a przekonaniem, Âże coÂś jest prawdziwe. Jest bowiem powaÂżna rĂłÂżnica pomiĂŞdzy stwierdzeniem to jest prawdziwe a stwierdzeniem wierzĂŞ, Âże to jest prawdziwe. ChociaÂż wiara w coÂś nie jest wiarygodnym kryterium prawdy, to jednak ten, kto mĂłwi wierzĂŞ stawia przynajmniej uczciwie sprawĂŞ. Niestety, bardzo czĂŞsto zapomina siĂŞ dopowiedzieĂŚ owo sÂłowo wierzĂŞ. Przypisywanie prawdziwoÂści przekonaniom jest cechÂą wielu ÂświatopoglÂądĂłw czy religii, a takÂże praktykÂą codziennÂą wielu ludzi. PrzekonaĂą jednak siĂŞ nie dowodzi, jest to jedynie przeÂświadczenie przekonanego i nic wiĂŞcej. Dlatego, chociaÂż przekonania mogÂą byĂŚ czasem prawdziwe, to jednak najczĂŞÂściej z prawdÂą nie majÂą wiele wspĂłlnego. NiektĂłrzy nawet uwaÂżajÂą, Âże przekonania sÂą wrĂŞcz wrogami prawdy, i Âże gÂłoszenie przekonaĂą jako „jedynie sÂłusznej prawdy” czasem bywa niebezpieczne. Dzieje siĂŞ to zwykle wtedy, gdy jakieÂś przekonania nie idÂą w parze z tolerancjÂą dla odmiennych przekonaĂą. WĂłwczas mogÂą pĂłjÂśĂŚ w ruch kamienie, a nawet zapÂłonÂąĂŚ stosy.

Zatem Âżadna ideologia czy religia nie moÂże byĂŚ gwarantem prawdy. MoÂże jednak nauka potrafi speÂłniaĂŚ takÂą rolĂŞ? PrzecieÂż to wÂłaÂśnie dziĂŞki nauce mamy komputery, telewizjĂŞ satelitarnÂą a czÂłowiek postawiÂł stopĂŞ na KsiĂŞÂżycu. RolĂŞ nauki w poszukiwaniu prawdy doceniano juÂż w staroÂżytnoÂści. ZaczĂŞÂła ona nabieraĂŚ szczegĂłlnego znaczenia w okresie OÂświecenia, Pozytywizmu, a osiÂągnĂŞÂła swojÂą peÂłniĂŞ w czasach wspĂłÂłczesnych. PoczÂątkowo byÂło to zjawisko pozytywne, ktĂłre miaÂło zapewne wiele przyczyn. Ten wzrost roli nauki moÂżna byÂło tÂłumaczyĂŚ miĂŞdzy innymi jako normalnÂą, zdrowÂą reakcjĂŞ na dziaÂłalnoÂśĂŚ rĂłÂżnych koÂścioÂłĂłw, ktĂłre wtrÂącaÂły siĂŞ do nauki, gÂłosiÂły „prymat wiary nad wiedzÂą” i usiÂłowaÂły przedstawiaĂŚ swoje „nauki” jako jedynie sÂłuszne prawdy, praktykujÂąc „zbawianie na siÂłĂŞ” i palenie na stosie oponentĂłw. Niestety, z czasem nastÂąpiÂło przegiĂŞcie w drugÂą stronĂŞ. Wszelkie pozanaukowe ÂźrĂłdÂła poznania stawaÂły siĂŞ coraz mniej wiarygodne. Scjentyzm rozpoczÂąÂł szerzyĂŚ wiarĂŞ w bezwzglĂŞdnÂą pewnoÂśĂŚ wynikĂłw badaĂą naukowych i gÂłosiĂŚ naukĂŞ jako jedynÂą drogĂŞ do prawdy. KomuniÂści uczynili z nauki swego boÂżka gÂłoszÂąc tzw. „ÂświatopoglÂąd naukowy” jako jedynie prawdziwy i podejmujÂąc walkĂŞ z innymi ÂświatopoglÂądami. JakÂą wiĂŞc rolĂŞ moÂże peÂłniĂŚ nauka w odniesieniu do prawdy? Nie moÂże ona stanowiĂŚ kryterium, ani byĂŚ gwarantem prawdy. MoÂże wobec prawdy peÂłniĂŚ jedynie rolĂŞ sÂłuÂżebnÂą, poprzez tworzenie coraz lepszych teorii, coraz doskonalszych opisĂłw rzeczywistoÂści. Nie moÂżemy jednak zapominaĂŚ o kilku sprawach. Po pierwsze, jak juÂż powiedziano, wszystkie empiryczne „prawdy naukowe” sÂą przybliÂżone, niepeÂłne. SÂą one z czasem zmieniane na dokÂładniejsze, ale rĂłwnieÂż przybliÂżone i niepeÂłne. Po drugie, jak rĂłwnieÂż juÂż powiedziano, nauki teoretyczne tworzÂą systemy niezupeÂłne, w ktĂłrych nie kaÂżde pojĂŞcie moÂżna zdefiniowaĂŚ i nie kaÂżde twierdzenie daje siĂŞ udowodniĂŚ. Po trzecie tzw. „nauki ÂścisÂłe” zajmujÂą siĂŞ badaniem Âświata materialnego stawiajÂąc na powtarzalnoÂśĂŚ obserwacji i odrzucajÂąc wiele innych nie zwiÂązanych z oficjalnÂą naukÂą prĂłb poszukiwania prawdy jako „nienaukowych”, np. parapsychologiĂŞ, badanie doÂświadczeĂą na granicy Âśmierci (NDE), doÂświadczenia poza ciaÂłem (OBE) itp. Nie wszystko wiĂŞc co tworzy naszÂą rzeczywistoÂśĂŚ stanowi przedmiot zainteresowania nauki. Jak napisaÂła poetka: „Âżycie jest formÂą istnienia biaÂłka, ale w kominie czasem coÂś zaÂłka”. Pierwsze zdanie jest stwierdzeniem naukowym, ale drugie juÂż nie bardzo. Po czwarte, jeÂśli nawet w procesie poznawania rzeczywistoÂści zdoÂłamy odpowiedzieĂŚ sobie na jakieÂś pytanie, to zwykle pojawia siĂŞ wĂłwczas dziesiĂŞĂŚ nastĂŞpnych pytaĂą, na ktĂłre nie znamy odpowiedzi. Poznanie zatem jawi siĂŞ nam jako proces, ktĂłry siĂŞ nigdy nie koĂączy. PodsumowujÂąc trzeba stwierdziĂŚ, Âże nauka moÂże pomagaĂŚ w poszukiwaniu prawdy, ale musimy sobie w peÂłni zdawaĂŚ sprawĂŞ z jej ograniczeĂą.

Istnieje jeszcze jeden problem zwiÂązany z prawdziwoÂściÂą rĂłÂżnych zdaĂą. OtĂłÂż czĂŞsto zdarza siĂŞ, Âże dany sÂąd w pewnych okolicznoÂściach jest prawdziwy, a w innych nie. NiektĂłrzy w zwiÂązku z tym nawet twierdzÂą, Âże istniejÂą tylko prawdy wzglĂŞdne, ktĂłre sÂą prawdziwe lub faÂłszywe w zaleÂżnoÂści od tego kto, gdzie, kiedy i w jakich okolicznoÂściach je wypowiada. PodrĂŞcznikowym przykÂładem jest tu zdanie: „Zimna kÂąpiel jest zdrowa”. Zdanie to wypowiedziane przez zahartowanego, kÂąpiÂącego siĂŞ w styczniu w przerĂŞbli czÂłonka klubu „MorsĂłw” moÂże byĂŚ w odniesieniu do niego prawdziwe. To samo zdanie wypowiedziane przez czÂłowieka chorowitego, ktĂłry boi siĂŞ zimnej wody, zawsze zamyka okna z powodu przeciÂągĂłw i czĂŞsto nawet w lecie chodzi z zawiniĂŞtym wokĂłÂł szyi szalikiem, jest w odniesieniu do tego czÂłowieka nieprawdziwe. Nieporozumienie polega na tym, Âże prawdziwoÂśĂŚ tego zdania zaleÂży od bardzo wielu parametrĂłw, takich jak np. stopieĂą zahartowania kÂąpiÂącego, stan jego zdrowia i jego nastawienia psychicznego w danym momencie, pora roku, czas kÂąpieli i czĂŞstotliwoÂśĂŚ kÂąpieli, temperatura wody, temperatura i wilgotnoÂśĂŚ powietrza, sposĂłb postĂŞpowania przed i po kÂąpieli (rozgrzewka, wÂłaÂściwe uÂżycie rĂŞcznika), itp. Wypowiadanie takiego zdania bez tych parametrĂłw nie jest zbyt mÂądre.
Prawda jako „to co jest”

cdn.