TytuÂłem wprowadzenia do tematu zachĂŞcam do lektury wywiadu, jakiego udzieliÂł mi PaweÂł PoÂłanecki, ktĂłry bĂŞdzie moderatorem badchodzÂącej konferencji, a ktĂłry ukazaÂł siĂŞ kilka dni temu w Newsletter Dr. Rath Health Foundation . Oto ten tekst:
5 lutego 2009
Wolna amerykanka
Wywiad z PawÂłem PoÂłaneckim, niezaleÂżnym ekspertem Koalicji "Polska
Wolna od GMO"
GMO = genetycznie modyfikowane organizmy
Krzysztof Lewandowski: Po kilkudziesiêciu latach dzia³ania banków nasion w Wielkiej Brytanii okaza³o siê, ¿e tylko kilka procent materia³u zachowa³o zdolnoœÌ do kie³kowania. Wynika z tego, ¿e tylko naturalny proces biologiczny - z jego cyklami wzrastania, obumierania i selekcji - zapewnia trwa³oœÌ materia³u genetycznego. Tymczasem do Polski zaczynaj¹ wje¿d¿aÌ produkty laboratoriów biotechnologicznych, nasiona genetycznie modyfikowane, z których w ogóle nie zbiera siê nasion, gdy¿ jest to albo prawnie zabronione, albo nasiona te s¹ bezp³odne. Czy jako kraj jesteœmy na to przygotowani?
Pawe³ Po³anecki: Z pewnoœci¹ nie. Jest kilka gor¹cych tematów, jakie wokó³ GMO s¹ dyskutowane aktualnie w Polsce. Pierwsza i najwa¿niejsza, to kwestia definicji GMO. Opieramy siê tutaj na ustawie "Prawo o GMO"
uchwalonej w 2001 r. na bazie dyrektywy unijnej 2001/18, zgodnie z ktĂłrÂą organizmy genetycznie modyfikowane sÂą traktowane jako materiaÂły niebezpieczne, a wiĂŞc zarĂłwno w obrocie, jak i postĂŞpowaniu z nimi, obowiÂązujÂą bardzo rygorystyczne przepisy dotyczÂące ich ograniczonego stosowania oraz koniecznoÂści rejestracji i monitoringu na kaÂżdym szczeblu ich obrotu i stosowania.
KL: Czy ta definicja jest dobra?
PP: Definicja jest prawid³owa. GMO s¹ traktowane na równi z toksynami, metalami ciê¿kimi, jak o³ów czy rtêÌ, materia³ami rozszczepialnymi oraz materia³ami wybuchowymi. Podobne regu³y stosuje siê wobec najbardziej groŸnych substancji, jakie kiedykolwiek powsta³y na œwiecie. Istotna ró¿nica, która przemawia za tym, ¿eby z organizmami GMO obchodziÌ siê jeszcze ostro¿niej, ni¿ np. z truciznami, polega na tym, ¿e produkty toksyczne czy radioaktywne ulegaj¹, prêdzej czy póŸniej, naturalnej degradacji, natomiast w przypadku organizmów modyfikowanych wystêpuje odwrotnoœÌ tego procesu, gdy¿ GMO, jako ¿ywe organizmy, rozmna¿aj¹ siê spontanicznie, a ponadto s¹ wyposa¿one przez biotechnologów w pewne atrybuty, które sprawiaj¹, ¿e s¹ bardziej agresywne i lepiej przystosowane, aby siê rozprzestrzeniaÌ w œrodowisku, kosztem naturalnych gatunków.
KL: Jednak ten ustawowy poglÂąd na temat niebezpieczeĂąstwa obrotu GMO nie pokrywa siĂŞ z opiniÂą duÂżej czĂŞÂści Âśrodowisk naukowych?
PP: WÂłaÂśnie. Np. profesor Piotr WĂŞgleĂąski, autorytet w dziedzinie biotechnologii, twierdzi, Âże nie ma siĂŞ czego obawiaĂŚ, bowiem transgeneza, czyli technika tworzenia GMO, to nic innego, jak mutageneza, bĂŞdÂąca naturalnym procesem - tyle tylko, Âże przebiega znacznie szybciej. Twierdzi teÂż, Âże ryzyko rozprzestrzeniania siĂŞ organizmĂłw, ktĂłre powstaÂły na skutek mutagenezy, jest takie samo, jak ryzyko rozprzestrzeniania siĂŞ organizmĂłw transgenicznych.
Mamy tu do czynienia z czystym manipulatorstwem, gdy¿ mutageneza to naturalny proces zachodz¹cy wy³¹cznie w obrêbie jednego gatunku. W naturze nie ma mo¿liwoœci przenoszenia cech, szczególnie genów, miêdzy ró¿nymi gatunkami. Przeciwnie, wewn¹trz ka¿dej komórki ¿ywego organizmu dzia³aj¹ bardzo wyrafinowane mechanizmy i bariery chroni¹ce przed takim transferem. Poza tym, jeœli w procesie ewolucji, w wyniku mutagenezy, powstawa³ organizm wyposa¿ony w now¹ cechê, to mia³ on szansê przetrwaÌ tylko wtedy, gdy znalaz³ sobie niszê ekologiczn¹ do dalszego rozwoju, co oznacza³o, ¿e natura go zaakceptowa³a i ¿e on jej nie szkodzi.
Tymczasem transgeneza sÂłuÂży do wypeÂłniania innego rodzaju niszy – niszy komercyjnej, uprzednio sztucznie stworzonej dla realizacji planĂłw finansowych przemysÂłu biotechnologicznego. Tworzone sÂą nowe, transgeniczne odmiany roÂślin, wyposaÂżone w cechĂŞ po¿¹danÂą przez rynek, np. lepszy wyglÂąd truskawek czy przedÂłuÂżonÂą odpornoœÌ pomidorĂłw, ktĂłre nie gnijÂą podczas dÂługiego transportu.
Przy tworzeniu nowych roÂślin transgenicznych wykorzystuje siĂŞ geny nie tylko pozyskane z innych roÂślin, lecz rĂłwnieÂż od bakterii, zwierzÂąt, a nawet ludzi. Gen odpowiedzialny za ekspresjĂŞ wybranej cechy uÂżytkowej - np. hormon wzrostu czÂłowieka - jest nastĂŞpnie implantowany do organizmu biorcy. Tak powstaÂł karp transgeniczny, przerastajÂący swymi rozmiarami wszystkich naturalnych krewniakĂłw.
Jak wspomniaÂłem, na przestrzeni miliardĂłw lat ewolucji wyksztaÂłciÂły siĂŞ we wszystkich Âżywych organizmach bardzo skuteczne mechanizmy obronne, zabezpieczajÂące ingerencjĂŞ obcego materiaÂłu genetycznego w genom danego gatunku.
Biotechnolodzy stosuj¹ do prze³amywania barier miêdzygatunkowych brutalne metody, po³¹czone z olbrzymim ryzykiem stworzenia niepo¿¹danych i groŸnych dla ludzkoœci mutantów. W procesie transgenezy powszechnie wykorzystuje siê agresywne organizmy, czy bia³ka wyizolowane z wirusów czy z mutagennych bakterii. Nie ma wiêc mo¿liwoœci, ¿eby ktokolwiek, kto zna siê choÌ trochê na tych kwestiach, móg³ dojœÌ do wniosku, ¿e transgeneza jest tym samym, co mutageneza. To jest zwyczajne oszustwo.
KL: Jednak w Âśrodowiskach naukowych dominuje poglÂąd, Âże proces rozprzestrzeniania siĂŞ upraw GMO znajduje siĂŞ pod kontrolÂą.
PP: To teÂż jest wielkie kÂłamstwo, bo wiadomo, Âże tego kontrolowaĂŚ nie moÂżna. Uprawy roÂślin transgenicznych, powiÂązane sÂą z zamierzonym uwalnianiem sztucznie wytworzonych genĂłw zawartych w pyÂłkach i nasionach oraz pozostaÂłoÂściach poÂżniwnych, ktĂłre sÂą przenoszone przez owady, ptaki, wiatr i cieki wodne, powodujÂą niekontrolowane skaÂżenie Âśrodowiska naturalnego.
KL: Jakie przepisy reguluj¹ obecnoœÌ GMO w naszym kraju?
PP: OprĂłcz wymienionej ustawy "Prawo o GMO", w Polsce obowiÂązujÂą jeszcze dwa ustawowe akty prawne, dotyczÂące GMO. SÂą to ustawy: nasienna i ustawa o paszach. Ustawa nasienna zabrania wprowadzania do obrotu na terenie Polski materiaÂłu siewnego, genetycznie modyfikowanego.
KL: Ale przywieŸÌ i zasadziÌ taki materia³ wolno, tak?
PP: No w³aœnie, tutaj mamy szkopu³. W ustawie wyraŸnie napisano, ¿e zabrania siê wprowadzania do obrotu materia³u siewnego GMO. Przepis zosta³ sformu³owany z jednoznaczn¹ intencj¹, aby nie by³o w Polsce zasiewów roœlin GMO. Jeœli chodzi o przerób nasion na produkty spo¿ywcze, to w 99% polega to na takiej obróbce nasiona, ¿e jest ono potem niezdolne do reprodukcji. Czyli generalnie, nie ma mo¿liwoœci interpretacji przepisu dotycz¹cego zakazu obrotu GMO w taki sposób, ¿eby czêœÌ nasion sprowadzanych do Polski na przerób mog³a byÌ przeznaczona do zasiewu. Jednak obowi¹zuje interpretacja przeciwna.
KL: Czyli, mimo ustawowego zakazu, GMO dotarÂło na polskie pola?
PP: Niestety tak. Sprawa dotyczy gatunku kukurydzy - Monsanto (MON 810)
- ktĂłra jest dopuszczona do zasiewĂłw na terenie Europy. Polska podlega /de facto/ ustawodawstwu unijnemu w zakresie egzekwowania zapisĂłw tzw.
wspĂłlnotowego katalogu nasion. WspĂłlnotowy katalog nasion zawiera gatunki wszystkich roÂślin, ktĂłre sÂą dopuszczone do upraw na terenie Europy. I do tego katalogu nasion wpisano kukurydzĂŞ genetycznie modyfikowanÂą MON 810, ktĂłrÂą, przy zachowaniu ÂściÂśle okreÂślonych warunkĂłw, moÂżna uprawiaĂŚ. Jednak, zgodnie z ustawÂą nasiennÂą, nie moÂżna jej uprawiaĂŚ w Polsce.
To jest kukurydza modyfikowana w ten sposĂłb, Âże zawiera gen uodporniajÂący jÂą na owady. Jest po prostu trujÂąca - miĂŞdzy innymi dla groÂźnego szkodnika kukurydzy Omacnicy prosowianki. Jest to motyl, ktĂłry nalatuje na kukurydzĂŞ w momencie, kiedy roÂślina ma 1,5–2m m wysokoÂści.
Motyl sk³ada jajeczka, z których rozwijaj¹ siê larwy penetruj¹ce roœlinê od œrodka. Larwy Omacnicy ¿yj¹ wewn¹trz roœliny, dlatego s¹ odporne na opryski zewnêtrzne. Omacnica wierci ³odygê jak kornik drewno, a potrafi wejœÌ nawet do kolby i od œrodka zjeœÌ nasiona. Jest to szkodnik ciê¿ki do niszczenia przez konwencjonalne œrodki ochrony roœlin. Mo¿na go zwalczaÌ tylko w jednej fazie rozwoju, gdy jajka lub larwy s¹ jeszcze na zewn¹trz, Wtedy jednak trudno jest wjechaÌ na pole opryskiwaczem ze wzglêdu na znaczn¹ wysokoœÌ roœlin.
KL: Jak dziaÂła GMO?
PP: Kukurydza MON 810 zawiera w sobie transgen, ktĂłry produkuje biotoksynĂŞ Bt. ZjadajÂąc roÂślinĂŞ, ÂżerujÂąca na kukurydzy gÂąsienica zostaje otruta. ZabĂłjcza dawka endotoksyny znajduje siĂŞ w kaÂżdej komĂłrce roÂśliny
- w jej Âłodygach, liÂściach, korzeniach oraz w kolbach i nasionach.
KL: Czy biotoksyna Bt jest bezpieczna dla ludzi i innych gatunkĂłw?
PP: Lansuje siĂŞ tezĂŞ, Âże ta trucizna jest selektywna, czyli Âże dziaÂła tylko na okreÂślonÂą grupĂŞ szkodnikĂłw owadzich, a jej dziaÂłanie jest caÂłkowicie bezpieczne dla ludzi i zwierzÂąt, co jest nieprawdÂą. ÂŻerujÂące na modyfikowanej kukurydzy owady, a szczegĂłlnie pszczoÂły, jeÂśli nie ginÂą, to podlegajÂą groÂźnym zmianom chorobowym. Trucizna jest obecna takÂże w ziarnie, ktĂłre spoÂżywajÂą zwierzĂŞta i ludzie. Dotychczas nie przeprowadzono Âżadnych badaĂą klinicznych na ludziach, ktĂłre potwierdziÂłyby brak jej szkodliwego dziaÂłania. Znane sÂą natomiast bardzo niepokojÂące wyniki badaĂą laboratoryjnych, podczas ktĂłrych wykryto uszkodzenia organĂłw odpowiedzialnych za detoksykacjĂŞ organizmĂłw ssakĂłw laboratoryjnych poddanych diecie kukurydzy Bt.
KL: Jakie jest stĂŞÂżenie biotoksyn w roÂślinach GMO przeznaczonych na pasze?
PP: Na Wêgrzech, w okrêgu Panonia, rozpoczêto na szerok¹ skalê uprawy kukurydzy MON 810 - obsiano ni¹ kilka tysiêcy hektarów - i mniej wiêcej dwa lata temu stwierdzono, ¿e jej zawartoœÌ przekracza³a 2-3 tysi¹ce razy dopuszczalne normy. Po uzyskaniu tych wyników, Wêgrzy wycofali siê z dalszych eksperymentów z GMO, sk³adaj¹c oœwiadczenie do Komisji Europejskiej, ¿e nie dopuszczaj¹ do upraw tej roœliny na terenie swojego kraju.
KL: Jak wiĂŞc to siĂŞ dzieje, Âże na terenie naszego kraju uprawy GMO sÂą obecne, mimo zakazu obrotu?
PP: Prawnicy lobbystĂłw zainteresowanych uprawami GMO argumentujÂą, Âże pojĂŞcie „obrĂłt”, zastosowane w zapisie ustawy nasiennej, moÂżna rozumieĂŚ jedynie jako obrĂłt handlowy, a nie rzeczowy, czyli jeÂśli ktoÂś przywiezie nasiona z zagranicy na tzw. „wÂłasny uÂżytek”, to obrotu nie ma.
KL: Czyli mamy tu do czynienia z kruczkami prawnymi?
PP: Tak, rĂłwnoczeÂśnie dystrybutorzy nasion GMO zachĂŞcajÂą i pomagajÂą w fizycznym zaopatrzeniu w transgeniczny materiaÂł siewny. *DostarczajÂą po prostu rolnikom nasiona z fakturami zakupu z Czech, SÂłowacji lub Niemiec*.
KL: A jakie sÂą alternatywy wobec GMO dla rolnikĂłw chcÂących uprawiaĂŚ kukurydzĂŞ?
PP: OmacnicĂŞ prosowiankĂŞ moÂżna skutecznie zwalczaĂŚ, stosujÂąc konwencjonalne opryski wykonywane we wÂłaÂściwym czasie przez wysokopodwoziowe opryskiwacze. Jest teÂż motyl Kruszynek, naturalny wrĂłg Omacnicy, ktĂłry zjada jej jajka. Profesor StanisÂław WiÂąckowski z Kielc posiada wyniki badaĂą przeprowadzonych na Ukrainie, gdzie zastosowano jedynie ochronĂŞ biologicznÂą przed OmacnicÂą i gdzie Kruszynek zniszczyÂł 80% jej populacji.
KL: Czy nikt z rz¹du nie zaj¹³ siê wyjaœnieniem intencji ustawy nasiennej?
PP: Nie ma Âżadnego rozporzÂądzenia czy wyjaÂśnienia, ktĂłre klarowaÂłyby obecnÂą sytuacjĂŞ, co stwarza pole do naduÂżyĂŚ. W minionym sezonie ponad 3000 ha na terenie Polski pokrywaÂły nielegalne uprawy kukurydzy MON 810.
Wbrew obowiÂązkom wynikajÂącym z ustawy „Prawo o GMO”, uprawy te nie byÂły rejestrowane. Nie wiadomo, kto i gdzie uprawiaÂł transgenicznÂą kukurydzĂŞ, gdzie sÂą zbiory i co siĂŞ staÂło z resztkami poÂżniwnymi. NastÂąpiÂło skaÂżenie Âśrodowiska o niespotykanej dotychczas skali.
KL: A jakie problemy zwiÂązane z GMO wynikajÂą z ustawy paszowej?
PP: Ustawa paszowa zawiera zapis, ¿e zabrania siê stosowania w paszach materia³ów GMO oraz komponentów GMO. Ustawa paszowa zosta³a wprowadzona w 2006 roku. Stwierdzono jednak, ¿e ze wzglêdu na absolutn¹ dominacjê upraw transgenicznych w œwiatowym przemyœle paszowym, trudno bêdzie z dnia na dzieù zmieniÌ Ÿród³a zaopatrzenia w œrutê sojow¹ woln¹ od GMO, lub przejœÌ na inne komponenty wysokobia³kowe pasz, które nie zawiera³yby GMO. Ustawodawca wprowadzi³ zatem dwuletnie /vacatio legis/, co dawa³o wystarczaj¹co du¿o czasu na restrukturyzacjê zaopatrzenia.
Efekt by³ jednak taki, ¿e w ci¹gu tego okresu zagraniczne koncerny paszowe, reprezentuj¹ce równie¿ interesy przemys³u biotechnologicznego - który kontroluje w 100% nasz rodzimy sektor paszowy - nie zrobi³y nic, aby zmieniÌ strukturê dostaw. Wskutek nacisku lobby paszowego, pod groŸb¹ za³amania siê rynku miêsnego, minister Sawicki ugi¹³ siê i przed³o¿y³ do rz¹du, a rz¹d to zatwierdzi³ na jesieni 2008 roku, wprowadzenie zmian do ustawy paszowej, polegaj¹cych na dalszym odsuniêciu w czasie zakazu, czyli jej nieobowi¹zywaniu. A zatem przez najbli¿sze cztery lata bêdziemy, jako konsumenci, w dalszym ci¹gu poddawani transgenicznej diecie.
Równoczeœnie lobby paszowe naciska ju¿ teraz na rz¹d, aby wprowadzi³ ustawowe zmiany wykreœlaj¹ce ca³kowicie zapisy o zakazie. Skandalem jest, ¿e wbrew wyraŸnym przepisom unijnym, ¿ywnoœÌ GMO nie jest w Polsce znakowana. Konsumenci zatem nie maj¹ mo¿liwoœci wyboru.
KL: Czy dotychczasowe, dwuletnie /vacatio legis/ nie wystarczyÂło, aby zmieniĂŚ ÂźrĂłdÂła i formy zaopatrzenia w pasze?
PP: Ustawa paszowa byÂła wydana w 2006 roku. W ciÂągu dwĂłch lat moÂżna byÂło zapewniĂŚ alternatywne dostawy Âśruty sojowej wolnej od GMO, oraz zakontraktowaĂŚ uzupeÂłniajÂące uprawy roÂślin wysokobiaÂłkowych u Polskich rolnikĂłw. Zamiast ugorowaĂŚ swoje pola, mogliby oni powrĂłciĂŚ do upraw grochu, Âłubinu, bobiku i roÂślin motylkowych, ktĂłrych areaÂły spadÂły drastycznie w ciÂągu ostatnich dziesiĂŞciu lat ze wzglĂŞdu na dominacjĂŞ importu Âśruty sojowej. Gdyby przez te dwa lata robiono konsekwentnie to, co ustawa nakazuje, to naprawdĂŞ nie byÂłoby Âżadnego problemu.
KL: Czy koszt Âśruty sojowej niemodyfikowanej jest porĂłwnywalny do kosztu Âśruty GMO?
PP: Aktualna cena soi obejmuje koszty wielu poÂśrednikĂłw w jej obrocie.
Cena soi wolnej od GMO jest zwiĂŞkszona jedynie o koszty certyfikacji i Âśledzenia jej czystoÂści w ÂłaĂącuchu dostawy. Przy zakupach bezpoÂśrednich
- np. od producentĂłw w Brazylii - moÂżna by jÂą znacznie obniÂżyĂŚ. Ale analiza finansowa nie byÂła nawet przez rzÂąd zrobiona. UwaÂżam, Âże naleÂżaÂłoby powoÂłaĂŚ nowe podmioty, w tym podmiot paĂąstwowy odpowiedzialny za kontraktacjĂŞ takich iloÂści biaÂłka paszowego, ktĂłre by zapewniÂło bezpieczeĂąstwo ÂżywnoÂściowe naszego narodu. Powinny tu zadziaÂłaĂŚ podobne mechanizmy, jak przy imporcie gazu, prÂądu czy paliw, gdzie czynniki paĂąstwowe majÂą wglÂąd w to, jak wyglÂąda dany sektor od strony cen zaopatrzenia i zbytu. W przetwĂłrstwie paszowym nie ma zupeÂłnie takich mechanizmĂłw, jest wolna amerykanka.
Koalicja Polska Wolna od GMO z³o¿y³a ostatnio u Rzecznika Praw Obywatelskich wniosek o zbadanie zgodnoœci z Konstytucj¹ zmian do ustawy paszowej, które skutkuj¹ poddawaniem nas eksperymentowi przez nastêpne cztery lata. W uzasadnieniu przytoczyliœmy mno¿¹ce siê dowody szkodliwego dzia³ania pasz GMO na ssaki laboratoryjne oraz ogólny brak potwierdzenia bezpieczeùstwa zdrowotnego ¿ywnoœci GMO na organizm ludzki.
Na koniec powiem, ¿e w Niemczech wystêpuje standard QS dotycz¹cy certyfikacji ¿ywnoœci i coraz wiêcej prac jest prowadzonych w tym kierunku, aby rutynowo badaÌ importowane miêso na zawartoœÌ potencjalnie szkodliwych czynników, zawartych w paszy GMO. Ten poci¹g w stronê zdrowej ¿ywnoœci w Niemczech i w ca³ej Europie ju¿ ruszy³, o czym m.in.
Âświadczy restrykcyjne traktowanie i ograniczanie zezwoleĂą na uprawy GMO.
/Nota bene/, wszystkie uprawy GMO na terenie innych krajĂłw Europy sÂą dokÂładnie kontrolowane przez sÂłuÂżby rolne i Âśrodowiskowe, a rolnicy ekologiczni i konwencjonalni, ktĂłrych pola zostaÂły skaÂżone materiaÂłem transgenicznym, majÂą prawo do odszkodowaĂą, gdy poniosÂą straty z powodu dyskwalifikacji swoich plonĂłw. Francja, Austria i WĂŞgry takÂże wpisujÂą siĂŞ w ten trend i lada chwila moÂżemy siĂŞ spodziewaĂŚ, Âże hurtownicy bĂŞdÂą preferowali dostawy miĂŞsa wysokiej jakoÂści, produkowanego bez uÂżycia pasz GMO. JeÂśli Rosja zastosuje podobnÂą politykĂŞ, wkrĂłtce moÂże siĂŞ okazaĂŚ, Âże - przy kontynuowaniu obecnej nonszalancji i baÂłaganu - staniemy siĂŞ w Europie niechlubnym wyjÂątkiem. NajwiĂŞcej zaÂś stracÂą na tym walczÂący z ustawÂą paszowÂą producenci i eksporterzy polskiego miĂŞsa.
Je¿eli chcecie Paùstwo wypowiedzieÌ newsletter, wyœlijcie wiadomoœÌ na
adres:
info@dr-rath-foundation.org <mailto:info@dr-rath-foundation.org>
Dr. Rath Health Foundation, Zurich Tower, Muzenstraat 89, 2511 WB The Hague, Netherlands
